آموزش BPMN | مجموعه ویدئوهای آموزشی با دوبله فارسی

دسترسی به دیگر بخش‌ها

ویدیوهای آموزش BPMN

آموزش‌های استاندارد مدل‌سازی BPMN 2.0 را با دوبلهٔ فارسی تماشا کنید

قسمت ۱: فرایند کسب و کار چیست؟

هر سازمانی اعم از سازمان‌های دولتی، بنگاه‌ها و شرکت‌های تجاری و موسسات غیر انتفاعی یا محصولی تولید می‌کنند و یا به افراد مختلف و نهاد‌های دیگر خدمتی را ارائه می‌دهند. برای تولید یک محصول و ارائه خدمتی به خصوص، نیروها و ماشین ‌آلات باید مجموعه فعالیت‌هایی از قبیل تولید، تضمین کیفیت، بسته بندی، بارگیری و فروش آن محصول را انجام دهند.

علاوه بر این فعالیت‌ها، سازمان‌ها برای تولید محصول و ارائه خدمت نیاز به هماهنگی و حمایت نیز دارند. به این معنی که یک سازمان به خدماتی نیاز دارد تا به شکل موثرتری کار کند. به عنوان مثال مباحث مربوط به مدیریت، خدمات اطلاع‌رسانی، خدمات حقوقی، بازاریابی و مواردی از این قبیل از جمله مواردی هستند که در کنار فعالیت‌ها به تسریع هدف هر سازمان کمک می‌کند.

به مجموعه کارهایی که برای ایجاد هماهنگی در یک سازمان یا شرکت برای رسیدن به یک هدف مشخص دنبال می‌شود؛ فرایند‌ کسب ‌و‌ کار Business Process می‌گوئیم.

هر فرایند کسب‌ و‌ کار برعهدهٔ یک سازمان است اما این فرایند می‌تواند با فرایند‌های کسب‌و‌کار سازمان‌های دیگر تعامل داشته باشد. به عنوان مثال ارتباط سازمانی با «تامین کنندگان»، «دفاتر مرکزی» و «مراکز بین‌المللی» از جمله این موارد هستند. مجموعه فرایند کسب‌و‌کار و این ارتباطات نشان‌دهندهٔ خروجی آن سازمان است. خروجی‌ای که برای تعیین ارزش برای مشتریان آن سازمان کاملا ضروری است.

برخی از فرایند‌های کسب‌و‌کار دارایی‌های سازمان هستند و سازمان باید به شدت از آن‌ها مراقب کند. اولین قدم تشخیص ارزش این دارایی، تشخیص فرایند آن است. هنگامی که سازمانی فرایند‌های خود را بشناسد؛ با مشاهده و تحلیل این فرایند‌ها می‌تواند به محدودیت‌ها و چالش‌های فرایندی خود پی ببرد.

پس از تشخیص فرایند‌های کسب و کار در داخل سازمان قدم منطقی بعدی، اعمال تغییرات لازم در فرایند‌های کسب ‌و ‌کار سازمان است؛ تغییراتی که در جهت بهبود فرایند‌ها بر روی آن‌ها اعمال می‌شود.

قسمت ۲: BPMN چیست؟

BPMN مخفف عبارت «نماد‌ها و عناصر مدل‌سازی فرایند‌های کسب‌ و کار Business Process Model and Notation» است. می‌توان به BPMN مجموعه‌ای از نماد‌های استاندارد برای مدل‌سازی فرایند‌های کسب و کار نیز را اطلاق کرد. استانداردی که در بیش از ۵۰۰ صفحه نماد‌ها، سنجه‌ها، اشکال و عناصر مختلفی را برای این کار تبیین کرده است. شعار اصلی BPMN ایجاد نماد‌هایی قابل فهم برای همهٔ کاربران کسب و کار است. این در اصل بدین معنی است که BPMN روش‌های (یا بهتر است بگوئیم زبان) استانداردی برای ارتباط میان ذینفعان فرایند‌های کسب و کار مختلف ایجاد کرده است. ذینفعانی مانند: مالک فرایند، مجریان فرایند، تحلیل‌گران فرایند و مهندسان فناوری اطلاعات که همگی در فرایند‌های کسب و کار وظیفه‌ای را برعهده دارند.

آخرین نسخهٔ ارائه شده از BPMN شامل بیش از ۱۰۰ عنصر یا نماد و قوانین مربوط به کارگیری و ارتباط آن‌ها در مدل‌سازی فرایند است. این نماد‌ها در انواع مختلفی از نقشه‌های فرایندی با هر سناریویی قابل استفاده هستند.

نقشه فرایندی یا BPD، دیاگرام همکاری یا همان Collaboration Diagram، دیاگرام رقص‌آوایی chorography Diagram و دیاگرام مکالمه Conversation Diagram در فرایند‌های کسب و کار اهداف مختلفی اعم از تحلیل فرایند، بهبود فرایند، ارتباط فرایند محور و معیار‌های لازم برای رسیدن به راه‌حل‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات در حوزهٔ کسب و کار را در دورهٔ عمر فرایند کسب و کار برآورده می‌کنند.

علاوه بر کاربرد بصری BPMN از طریق این زبان مدل‌سازی ،می‌توان مدل اولیه‌ای ترسیم کرد که معنای عناصر بصری و غیربصری و روابط درونی آن‌ها را مشخص کند.

نتیجهٔ معنایی عناصر BPMN که برای تعریف مدل‌های فرایند کسب و کار مورد استفاده قرار می‌گیرند کاملاً برای اجرای موتور‌های فرایند کسب و کار مفید هستند.

مهم‌ترین مزیت BPMN در مقایسه با فناوری‌های پیچیده این است که دیاگرام فرایند‌ کسب و کار که شامل عناصر بصری BPMN است می‌تواند به راحتی از طریق کد‌های مبتنی بر فرمت XML در BPMN به مدل‌های اجرایی فرایند کسب و کار تبدیل شود.

BPMN که توسط کمپانی OMG (Object Management Group) حمایت می‌شود یک استاندارد عملی برای مدل‌سازی و خودکارسازی (اتوماسیون) فرایند است.

قسمت ۳: دارایی‌های سازمان، فرایندهای کسب‎وکار

مفهوم دارایی، هر آیتمی از ارزش اقتصادی است که متعلق به یک شخص یا سازمان باشد. به ویژه اگر این ارزش اقتصادی قابلیت تبدیل شدن به پول را داشته باشند. فرایند‌های کسب و کار هم دارایی‌های سازمان محسوب می‌شوند. فرایند‌های کسب و کار نزد مشتری بسیار اهمیت دارد چون این فرایند‌ها برای مشتری ارزش ایجاد می‌کنند.

در واقع فرایند‌های کسب و کار با هم بسته کردن مجموعه‌ای از فعالیت‌ها، ورودی‌های سازمانی را به خروجی‌های سازمان تبدیل می‌کند.

دارایی‌های هر سازمانی را می‌توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد: دارایی‌های ملموس و دارایی‌های ناملموس.

دارایی‌های ملموس که به آن‌ها منابع سازمانی هم گفته می‌شود دارایی‌های فیزیکی سازمان هستند. مانند: مواد خام برای ساخت محصولات، ماشین‌ها، زیرساخت‌ها و یا پول.

دارایی‌های غیر ملموس که قابلیت‌ها و ظرفیت‌های سازمانی نیز نامیده می‎شود.این دارایی‌های ماهیتی غیرفیزیکی دارند. دارایی‌های مانند: دانش سازمانی، ارتباط با مشتریان، فناوری اطلاعات و پایگاه داده سازمان، حق اختراع، علائم تجاری و حق انتشار محصولات، توانایی‌ها، ابداعات و خلاقیات کارکنان و فرایند‌های کسب و کار.

بهره‌وری یک سازمان بستگی به این موضوع دارد که یک سازمان چه طور می‌تواند از قابلیت‌های داخل سازمان خود (دارایی‌های غیرملموس) استفاده و منابع خود (دارایی‌های فیزیکی) را مدیریت کند.

تفاوت دیگر قابلیت‌ها و منابع این است که به دست آوردن منابع در اکثر اوقات آسان است در حالی که افزودن به قابلیت‌های سازمانی امری زمان‌بر است. تقلید و کپی‌برداری از قابلیت‌های سازمانی توسط رقبا کار دشواری است و به همین این بخش از دارایی‌های سازمان به وجودآورندهٔ مزیت رقابتی خواهد بود.

فرایند‌های کسب و کار به دارایی‌های ناملموس سازمان تعلق دارند. این بدان معنا است که فرایند‌های کسب و کار مفاهیمی انتزاعی هستند که ما در مجموعه سازمان باید آن‌ها را نمایش دهیم. روش استانداردسازی شده برای نمایش فرایند‌های کسب و کار استفاده از زبان مدل‌سازی BPMN برای مدل‌سازی فرایند‌های کسب و کار است.

قسمت ۴: مزایای مدل‌سازی فرایند

برخلاف دارایی‌های فیزیکی سازمان که جزء دارایی‌های ملموس سازمان به شمار می‌روند، فرایند‌های کسب و کار جزء دارایی‌های ناملموس سازمان هستند. این ویژگی شناسایی و مشاهدهٔ فرایند‌های کسب و کار را سخت می‌کند.

برای معرفی فرایند لازم است تا فرایند‌های ناملموس را به مدل‌های فرایندی ملموس و بصری تبدیل کنیم. به این کار مدل‌سازی فرایند می‌گوییم.

مدل فرایند نمایشی از فرایند‌ها در عالم واقع است که مدل بصری فرایند معمولا به عنوان نقشه فرایند و یا BPD (Business Process Diagram) شناخته می‌شود. از سوی دیگر مدل فرایند امکان این که بصری نباشد را نیز دارا است. برای مثال آن‌ها ممکن است معنای اجرایی فرایند را به نمایش بگذارند.

دیاگرام فرایند می‌تواند زیرساخت مناسبی برای فعالیت‌های مدیریت فرایند‌های کسب و کار یا همان BPM (Business Process management) باشد. چرا که آن‌ها امکان نمایش فرایند، مشاهدهٔ فرایند و تجزیه و تحلیل آن را فراهم می‌کنند.

بر مبنای نتایج ارزیابی و تحلیل فرایند‌ها، می‌توان تغییراتی عمده در فرایند‌های موجود به وجود آورد تا جایی که تغییرات اعمال شده را می‌توان شبیه‌سازی نمود تا متوجه میزان بهبود فرایند و اثرگذاری تغییر اعمال شده را سنجید.

اگر فرایند نمایش، مشاهده، تحلیل و بهبود فرایند به طور پیوسته در سازمان اجرا شود تاثیر بسزایی بر بهره‌وری و اثربخشی سازمان می‌گذارند و بهبود چشمگیری بر عملکرد سازمان ایجاد می‌کنند.

قسمت ۵: BPMN چه چیز‌هایی را پوشش می‌دهد؟

زبان BPMN استانداردی برای مدل‌سازی فرایند‌های کسب و کار است که در حال حاضر ویرایش دوم آن در ۵۰۰ صفحه در دسترس کابران کسب و کار قرار دارد و ویژگی‌های این استاندارد مدل‌سازی فرایند‌های کسب و کار را تشریح می‌کند.

این استاندارد علاوه بر مدل‌سازی فرایند‌های کسب و کار جنبه‌های اجرایی آن را نیز پوشش می‌دهد.

با استفاده از زبان مدل‌سازی BPMN به عنوان استاندارد بصری مدل‌سازی فرایند‌های کسب و کار می‌توان انواع دیاگرام‌ها را تعریف و ترسیم کرد. مانند: نمودار فرایند Process Diagram، نمودار همکاری Collaboration Diagram، نمودار مکالمه Conversation Diagram و نمودار رقص‌آوایی Choreography Diagram.

برای هر کدام از انواع این نمودار‌ها باید معنا و مفهوم، نحوهٔ استفاده و شکل بصری عناصر زبان BPMN تعریف شود. منظور از نحوهٔ استفاده از اجزاء و عناصر BPMN ترکیب این عناصر به صورتی است که نمودار‌های فرایندی معتبر و قابل پذیرش بسازند. منظور از معنا و مفهوم در جملهٔ بالا هم مفهوم هر یک از نماد‌ها به تنهایی بدون در نظر گرفتن آن‌ها در نمودار‌های فرایندی کسب و کار است.

به علاوه، هر عنصر BPMN معمولاً در چند حالت مختلف قابل تعریف است. به عنوان مثال یک فعالیت (Activity) می‌تواند تکرار شونده (Repeating Activity) یا جبران‌کننده باشد (Compensating Activity) باشد.

زبان مدل‌سازی BPMN2.0 فرمت تبدیلی برای نمودار‌ها تعریف می‌کند که انتقال نمودار ها را در بین ابزار‌های مختلف مدل‌سازی فراهم می‌سازد. این زبان مدل‌سازی در کنار نمایش بصری اجرای فرایند را نیز تعریف می‌کند و به دقت مشخص می‌سازد که چطور موتور های فرایند باید مدل‌های فرایند را ترجمه و تفسیر کنند. به عنوان مثال برای عنصر یا نماد وظیفه (Task) به خوبی مشخص شده که در هر وضعیتی در موتور فرایند چگونه باید اجرا شود.

معانی اجرای فرایند (Semantics) به عنوان فرمتی قابل جایگزینی برای موتور‌های فرایند بر مبنای BPMN یا BPEL تعریف می‌شوند.

به طور خلاصه زبان مدلسازی BPMN مجموعه نماد‌هایی برای مدل‌سازی کسب و کار است. این زبان هم‌چنین می‌تواند فرمتی قابل جایگزینی برای تبدیل فرایند‌هایی که با زبان BPMN مدل‌سازی شده‌اند را برای دیگر ابزار‌های مختلف فراهم سازد.

قسمت ۶: نمونه فرایند ترسیم شده با زبان مدل‎سازی BPMN از چه چیزهایی تشکیل می‎شود؟

دیاگرام BMN از دو عنصر اصلی تشکیل می شود : Nodes (گره‎ها) واتصالات بین آنها (connection).

گره‌‎ها در BPMN2 شامل داده ها (Data)، اشیای جریان(Flow objects)، شرکت‎کننده‎ها (Swim lanes) و مصنوعات (Artifact) هستند، در حالی که اتصالات بین گره‎ها با اشیای ارتباط دهنده نمایش‎ داده می‎شوند.

دیاگرام BMN از دو عنصر اصلی تشکیل می شود : Nodes (گره‎ها) واتصالات بین آنها (connection).

محوری‎ترین و پیچیده‎ترین دسته عناصر زبان مدل‎سازی BPMN ، دسته اشیای جریان است که خود این دسته شامل فعالیت‎ها (Activities)، درگاه‎ها (Gateways) و رویدادها (Events) می‎باشد. فعالیت‎ها عموما نوعی از کار هستند که شخص یا شرکت آنها را انجام می‎دهد.

زبان مدل‎سازی BPMN دودسته اصلی از BPMNها شامل وظایف و زیرفرایندها را تعریف می‎کند.

از درگاه‎ها برای جداسازی یا تلفیق چند جریان فرایندی استفاده می‎شود و مسیر فرایند کسب‎وکارتوسط درگاه‎ها می‎تواند منشعب یا دو شاخه شود و یا اینکه ترکیب و یکی شود.

رویداد اتفاقی آن چیزی است که فرایندی را شروع کرده، در طول فرایند اتفاق افتاده و یا حالت نهایی فرایند رانشان می‎دهد.

منظو از شرکت‎کننده‎ها شرکت کننده های فرایندها می‎باشد که شامل دو بخش اصلی است : استخر کاری (POOL) یا خطوط کاری (LANE ).

POOLها در اصل شرکت‎کنندگان فرایند را نشان می‎دهند و شامل یک فرایند هستند، در حالی که LANEها برای سازماندهی امور داخل یک فرایند به کار گرفته‎می‎شوند. Data objectها اطلاعاتی است که فعالیت ها برای اجرا شدنشان در طول فرایند نیاز دارند و یا چیزهایی است که فعالیت‎ها پس از به اجرا درآمدن تولید می کنند.

Artifactها یا مصنوعات مانند Commentها اطلاعات اضافی درباره‎ی فرایندها را برای خواننده نشان می‎دهند اما جریان یا فرایند را تحت تاثیر قرار نمی‎دهند.

همه این اجزای دسته بندی شده زبان مدل‎سازی BPMN با یکی از اتصال دهنده‎های مناسب به هم متصل می‎شوند.

قسمت ۷: طبقه‎بندی عناصر سازنده زبان مدل‎سازی BPMN 2.0

زبان مدل‎سازی BPMN 2.0 شامل بیش از صد عنصر منحصربه‎فرد و یک مجموعه قوانین پیشرفته در خصوص کاربردهایش است، این به این معنی است که زبان مدل‎سازی BPMN به اندازه‎ای قوی و پیچیده است که ممکن است کارشناسان این حوزه را از بهره مندی از آن منصرف کند. یکی از راه های ساده استفاده از زبان مدل‌سازی BPMN استفاده از بخشی از عناصر مدل‎سازی فرایند تعریف‌‎شده است.

BPMN این ایده را با تعریف سه زیرشاخه‎ی استاندارد تقویت می‎کند: زیرشاخه‎ توصیفی(Descriptive analytic)، زیرشاخه‎ تحلیلی (Analytic subclass)، و زیرشاخه‎ قابل اجرای مشترک(Common Executable subclass).

زیرشاخه‎ی توصیفی از جمله ساده‎ترین این زیرشاخه‎ها است. این زیرشاخه مربوط به عناصر قابل مشاهده‎ای است که در مدل سازی سطح بالا استفاده می‎شود. نقشه‎های فرایند توصیفی باید ساده ترسیم شود تا مدیران اجرایی و مدیران ارشد کم تجربه در BPMN بتوانند نقشه‎ها را آسانتر درک کنند.

زیرشاخه تحلیلی دارای جزئیات بیشتری است و همه عناصر زیرشاخه توصیفی به علاوه نصف کل عناصر مدل‎سازی فرایندهای کسب‎وکاررا شامل می‎شود. زیرشاخه تحلیلی عناصر BPMN، به ما امکان مدل سازی و تحلیل جزئی فرایندها را می‎دهد که خود پیش‎شرطی برای بهبود فرایندها می‎باشد.

آخرین زیرشاخه عناصرBPMN، زیرشاخه قابل اجرای مشترک است. مسیرعناصرقابل اجرای مشترک بین زیرشاخه توصیفی و زیرشاخه تحلیلی است اما شامل ویژگی ها و جزئیات اجرایی مرتبط هم است. زیرشاخه قابل اجرای مشترک عناصری از BPMN را دربرمی‎گیرد که معمولا برای مدل‎های فرایندی که می خواهیم پیاده سازی کنیم موردنیاز است.

قسمت ۸: فعالیت‎ها در زبان مدل‎سازی BPMN

براساس دستورالعمل BPMN 2.0 فعالیت آن کاری است که یک شرکت یا سازمان با استفاده از فرآیند کسب‎وکار انجام می‎دهد .

در نقشه فرایندی ترسیم شده با زبان BPMN فعالیت به شکل مستطیل با پوشه‎های گرد نمایش داده می‎شود و باتوجه به کاری که باید انجام دهد نام‎گذاری می‎شود.

BPMN دو نوع فعالیت تجزیه ناپذیر (ATOMIC ) و مرکب (Compounded) تعریف می‌کند.

فعالیت تجزیه ناپذیر با عنوان یک وظیفه تعریف می‎شود و عمل‎های منفردی را در حین فرایند نشان می‎دهد که دیگر نیازی نیست که بیشتر شکسته شوند.

فعالیت مرکب به عنوان یک زیرفرایند، کاری را در حین فرایند نشان می‎دهد که می‎تواند برای پایینترین سطح فرایند شکسته شود.

یک زیرفرایند می‎تواند در نمای باز و گسترده نمایش داده شود که همه جزئیات را نشان دهد و یا می تواند در نمای بسته نمایش داده شود که در این صورت جزئیاتش را پنهان می‎کند.

فعالیت فراخوان (Call activity) یک نوع خاصی از فعالیت است که وظایف یا زیرفرایندها را از سرتاسر فرایند فراخوانی می‎کند. یک فعالیت فراخوان با مرزی ظخیم نمایش داده می‎شود

BPMN 2.0 درکنار این دو نوع فعالیت اصلی، رفتاها و ویژگی‎های مختلفی از فعالیت‎ها را نیز تعریف می‎کند که با دیدن نمادهای استاندارد، قابل تفسیر هستند به عنوان مثال فعالیت قابل تکرار، وظیفه انجام شده توسط کاربر، وظیفه خودکار و زیرفرایند تراکنش.

قسمت ۹: انواع تسک (Task) در استاندارد BPMN

یک Task پایه‎ترین عنصرو فرایند کسب‎وکار است چراکه به تعریف یک کار واحد می‏پردازد.

استاندارد BPMN 2.0 انواع مختلفی از وظایف را به کمک علائم تعریف کرده‎است که به صورت گرافیکی با شکل‎های مختلف در سمت چپ و بالای پنجره عنصر وظایف نمایش داده ‎می‎شود. این علائم تعریف کننده رفتارهای مختلفی است که ممکن است یک Task به همراه داشته باشد.

Task یا همان وظیفه توسط یک فرد انجام می‎شود. BPMN برای تسک کاربر (User Task) یا تسک دستی (Manual Tsk) تفاوت قائل است.

تسک فعالیتی ویژه‎ای است که در فرایند کسب‎وکار به دست یک نفر اجرا می‎شود. کار دستی به صورت فیزیکی انجام می‎شود. BPMN انواع وظایف بدون تعامل انسان را در سه نوع تعریف می‎کند.

Service Task
Script Task
Business Rule Task

Service Task باید زمانی استفاده شود که سرویسی خارج از فرایند کسب‎وکار برای انجام فرایند فراخوانده شده است که این کار می تواند به وسیله Web Servic یا Application به صورت خودکار انجام شود.

Script Task باید زمانی استفاده شود که کار به صورت مرکزی در موتور فرایند کسب‎وکار اجرا می‎شود.

Business Rule Task ارتباطات را با موتور قوانین کسب و کار نشان می‎دهد به ویژه ورود اطلاعات و دریافت خروجی محاسبات .

در نهایت BPMN برای هر وظیفه که نیاز به ردو بدل کردن پیام دارد دو نوع کار ارسال (Send ) و دریافت ) Receive ) را تعریف می کند.

Send Task برای ارسال پیام به شریکان خارجی طراحی شده است و مادامی که یک پیام ارسال شد آن وظیفه انجام شده است.

Receive Task فعالیتی است که منتظر دریافت پیام از شریکان خارجی است و مادامی که پیام دریافت شد آن وظیفه انجام شده است.

قسمت ۱۰: رویدادهای BPMN

رویداد یکی از دسته عناصرهای رایج مدل‎سازی فریاند با زبان BPMN است و نشان‎دهنده رخدادهای در طول فرایند است.

رویدادها در یک فرایند می‎توانند اتفاق بیفتند مانند: تماس تلفنی، فرا رسیدن یک زمان خاص، پیامی که باید ارسال شود، پیامی که باید دریافت شود، همه وظایفب که باید انجام شوند و یا به وجود آمدن خطاها.

در نقشه فرایندی با زبان BPMN یک رویداد به صورت گرافیکی به صورت دایره نشان داده می‎شود. رویدادها یا همان Eventها به صورت‎های مختلفی می‎توانند در فرایندکسب‎وکار ظاهر شوند که زبان BPMN اکثر آن‏ها را می‎تواند پشتیبانی کند.

رویدادهای BPMN می‎توانند براساس چند معیار شناسایی شوند:

می‎توانند در ابتدا، میان و یا پایان یک فرایند اتفاق بیافتند که رویدادهای شروع، میانی و پایان نامیده می‎شوند و از طریق ضخامت شکل دایره آن‎ها مشخص می‎شوند.

رویداد شروع دایره‎ای با یک خط باریک رویداد میانی دایره‎ای با دو خط باریک است و رویداد پایانی با خط پهن تو پٌر نمایش داده می‎شوند.

رویدادها می‎توانند انواع مختلفی از محرک‎ها را داشته باشند که شامل پیام، سیگنال، زمان، موارد استثنا و یا شرایط می‎باشد. این نوع محرک‎های رویداد به صورت گرافیکی با آیکٌنی داخل یک دایره نشان داده می‎شوند.

همچنان یک رویداد می‎تواند دو نوع پرتاب کننده و یا دریافت کننده باشد، درواقع باعث فرستادن و دریافت پیامی باشد.

در نقشه فرایندی با زبان BPMN نوع دریافتی و یا پرتابی رویدادها ازطریق توخالی و توپر بودن آیکن محرک رویداد نشان داده می‎شود.

رویداد دریافت کننده می‎تواند در جریان فرایند کسب‎وکار یا در مرز یک فعالیت قرار بگیرد که به رویداد مرزی ( boundary event) معروف است.

به عنوان مثال زمانی که رویداد در جریان فرایند کسب‎وکار قرار می‎گیرد درواقع به عنوان مکانیزم انتظار عمل می‎کند، از طرف دیگر زمانی که روی مرز فعالیت قرار می‎گیرد به‎عنوان مکانیزم تغییر جهت جریان فرایند عمل می‎کند.

رویداد مرزی در دو نوع متوقف‎کننده وغیرمتوقف‎کننده تعریف می‎شود.

نوع متوقف‎کننده در فعالیت مورد نظر وقفه ایجاد می‎کند در حالی که در نوع غیرمتوقف‎‏کننده این‎طور نیست.

نوع متوقف‎کننده یا غیر متوقف‎کننده بودن رویدادهای مرزی از طریق خطوط مرزی توپر یا نقطه‎چین مشخص می‎شوند.

قسمت ۱۱: درگاه‌ها در استاندارد BPMN

Gateways ها جزء دسته عناصر جریان در استاندارد BPMN هستند که برای همگرا و یا واگرا و کنترل جریان کسبوکار مورد اسیتفاده قرار می‎گیرند. Gatewayها امکان چند شاخه شدن، انشعاب، ادغام و به هم پیوند زدن مسیرها را در نقشه‎های فرایند کسب‎وکار فراهم می‎کندد.

زبان BPMN به منظور تعریف رفتارهای مختلف جریانهای فرایندی، انوع مختلفی از Gatewayها را تعریف میکند که با آیکن‎های لوزی شکل نشان داده میشوند. در مجموع استاندارد مدلسازی BPMN 2.0 هفت نوع مختلف از Gatewayها را تعریف کرده است.

در این مبحث قصد داریم ۴ نوع پرکاربرد Gatewayها را تشریح کنیم.

درگاه انحصاری (Exclusive gateway ((XOR )
درگاه غیرانحصاری( Inclusive gateway ( (OR)
درگاه موازی ((Parallel gateway
Event Based gateway درگاه رویدادم محور (Event Based gateway)

پرکاربردترین این درگاه‎ها Exclusive است که برای ساختن مسیرهای جایگزین در جریان فرآیند مورد استفاده قرار می‎گیرد به عنوان نمونه تصمیم های انحصاری یا حلقه جریان. Exclusive Gateway می‎توانند با یک لوزی توخالی و یا یک لوزی با نماد X نشان داده شوند.

در درگاه غیرانحصاری، تمام عبارت‎های شرطی ارزیابی می‎شوند چون هریک ازمسیرها مستقل در نظر گرفته می‎شوند احتمال وقوع ترکیبی از تسک‎ها وجود دارد.

Parallel gateway مسیر موازی را بدون بررسی و هیچ شرطی ایجاد می‎کند یعنی هر جریان خروجی به محض دریافت درگاه موازی فعال می‎شود که معمولا با نام انشعاب فرآیند شناخته می‎شود.

در درگاه موازی، gateway قبل از ایجاد جریان‎های خروجی منتظرهمه‎ی جریانهای ورودی می‎شود که این gateway برای جریان‎های ورودی به عنواان اتصال‎دهنده فرآیند شناخته می‎شود.

در نهایت درگاه انحصاری رویدادمحور شبیه یک درگاه انحصاری است که می توانیم در آن نقاط چندشاخه شدن مسیرها را مشاهده کنیم اما برای درگاه انحصاری رویدادمحور، مسیرهای پیش‎رو که از درگاه خارج می‎شوند با توجه به رویدادهای قابل رخداد فعال می‎شوند و به این معنا است که تصمیمم گیری در فرآیند معمولا از طریق شریک‎های خارجی انجام می‎گیرد.

قسمت ۱۲: مصنوعات در زبان استاندارد BPMN

مصنوعات مشابه اشیاء جریان یا اتصال‎دهنده‎ها، گروهی از عناصر زبان مدل‎سازی BPMN 2.0 هستند.

هدف این عناصر فراهم کردن اطلاعات پشتیبان بیشتر درباره‎ی نقشه قرایند یا عناصر موجود در نقشه فرایند است.

مصنوعات BPMN توسعه پذیر هستند و در استاندارد BPMN 2.0 سه نوع استاندارد را شامل می‎شوند: پیوستگی (Association)، گروه‎ها (Groups) و حاشیه نوسی ‎ها (Text annotations).

حاشیه‎نویسی‎ها مکانیزمی برای مدل‎ساز فراهم می‎کند تا اطلاعاتی اضافی برای خواننده نقشه فرآیند ارائه کند. حاشیه‎نویسی‎ها می‎توانند آزادانه در هرکجای نقشه فرآیند قرار بگیرند و معمولا با عناصر نقشه مرتبط هستند.

چیزی که اهمیت دارد این است که حاشیه‎نویسی‎ها به هیچ عنوان روی جریان فرآیند تاثیر نمی‎گذارند.

پیوستگی زمانی استفاده می‎شود که نیاز باشد اطلاعات و مصنوعات به اشیای جریان متصل شوند و با خطوط نقطه‎چین نمایش داده‎ می‎شوند. اگر لازم باشد که به خط پیوستگی جهت دهیم علامت فلش به سر خط اضافه می‎شود.فلش می‎تواند به یک طرف و یا به هر دو طرف اضافه شود.

همچنین پیوستگی می‎تواند برای نشان دادن یک وظیفه جبران در یک زیرفرآیند تراکنش مورد استفاده قرارر بگیرد.

یک گروه با مستطیلی با گوشه‎های گرد و خط‎چین نشان داده می‎شود که برای احاطه کردن مجموعه‎ای از عناصر به کار می‎رود تا آنها را دسته‎بندی کند. برخلاف زیرفرآیندها، گروه‎ها محدودیت اضافی بر نحوه عملکرد یک فرآیند اضافه نمی‎کنند و معمولا به عنون محفظه‎ای برای گزارش دادن عمل می‎کنند.

از آنجایی که مصنوعات گسترش‎پذیر هستند، مدل‎سازان فرآیند و فروشندگان ابزارهای مدل‎سازی می‎توانند ازطریق اضافه‎کردن انواع مصنوعات جدید، زبان BPMN را گسترش دهند تارمانی که این گسترش‎ها بروی رفتار استاندارد یک نقشه اثر نگذارد.

نمونه مصنوعات BPMN غیراستاندارد عبارتند از محدودی‎ها، نیازها و کنترل.

قسمت ۱۳: جریان‎های کنترل‎شده و کنترل نشده در زبان مدل‎سازی BPMN

در زبان مدل‎سازی BPMN، عملکرد فرایند با یک توالی از عناصر جریان (flow (objects و به همراه جریانهای کنترل‎شده یا کنترل‎نشده نشان داده‎ می‎شود که بیان‎کننده همگرایی یا واگرایی مسیر فرایند است.

جریان کنترل شده جریانی است که فرآیند فعالیت‎ها را یکی پس از دیگری پشت سر می‎گذرد و تابع شرایطی است که در دروازه های تصمیم یا همان gateways تعریف شده است.

در جریان‎های کنترل‎ نشده فرآیند بدون هیچ‎گونه وابستگی به شرطی ادامه پیدا می‎کند. برای مثال جریان کنترل نشده یک جریان توالی بین دو فعالیت است که بین آنها دروازه‎ای وجود ندارد.

هر دو جریان کنترل شده و کنترل نشده می‎توانند برای انشعاب یا ادغام فرآیند به کار بروند. انشعاب فرآیند یعنی تقسیم مسیر فرآیندی به دو یا چند مسیر موازی، به این منظور که انشعاب فرآیند نقطه ای از فرآیند است که فعالیت ها به جای اینکه پشت سر هم اجرا شدن، می توانند همزمان اجرا شوند.

یک انشعاب فرآیند می‎تواند با دروازه موازی یا چند جریان توالی خروجی از یک فعالیت مدل‎سازی شود. برخلاف انشعاب، ادغام فرآیند به نقطه ای از فرآیند اشاره دارد که در آن دو یا چند مسیر از جریان فرآیند ترکیب می‎شوند و یک مسیر جریالن توالی را ایجاد می‎کنند. برای انجام این کار BPMN از چندین جریان توالی ورودی به به یک فعالیت (exclusive gateways ) استفاده می‎کند.

برخلاف چند شاخه کردن و به هم پیوند زدن فرآیند در جریان‎های کنترل نشده، چند شاخه کردن‎ها و به هم پیوند زدن فرآیندها می‎توانند با جریان‎های کنترل‎شده مدل‎سازی شوند.

چند شاخه کردن‎ها در جریان فرآیند با دروازه‎های تصمیم exclusive gateways یا inclusive gateways نشان داده می‎شوند و بیان کننده این موضوع هستند که مسیر توالی فرآیند می‎توان یک یا چند مسیر جایگزین را طی کند.

به هم پیوند زدن دو فرآیند، آن نقطه‎ای است که در آن دو یا چند مسیر موازی به یک مسیر تبدیل می‎شوند که همگام‎سازی هم نامیده می‎شود . برای نمایش به هم پیوند زدن در جریان فرآیند، BPMN از دروازه تصمیم موازی استفاده می‎کند. یک پیوند فرآیندی معمولا همراه با انشعاب کنترل شده استفاده می‎شود.

قسمت ۱۴: اشیای داده در زبان مدل‎سازی BPMN

مدل‎سازی فرآیند معمولا نیاز دارد تا مواردی را نشان دهد که در طول اجرای یک فرآیند ساخته می‎شوند، تغییر پیدا می‏کنند، ذخیره، ارسال یا دریافت می‎شوند.

این موضوع ممکن است یک مورد فیزیکی مانند ماشین یا اطلاعاتی مانند فاکتور یا محصول باشد.

زبان مدل‎سازی BPMN به صورت مستقیم مدل‎سازی موارد اطلاعاتی و جریان موارد اطلاعاتی را ارائه می‎کند در صورتی که بخش‎های فیزیکی تنها می‎توانند به صورت غیرمستقیم نشان داده شوند.

به عناصر BPMN که آیتم‎های اطلاعاتی را ذخیره سازی می‎کنند یا آنها را در طول اجرای فرآیند انتقال می‎دهند عموما عناصر آگاه از جریان اطلاعات گفته می‎شود. این عناصر شامل انواع داده ها، انبار داده، ورودی داده و خروجی داده می باشند.

راه اصلی مدل‌سازی جریان داده‎ها استفاده از عنصر اشیای داده (Data object) است. یک داده تنها در سطح فرآیندی که در آن تعریف شده قابل مشاهده است و وقتی نمونه فرآیند کامل شود متغیر پاک می‎شود.

تغییر حالت انتقال داده‎ها توسط آنها بین عناصر با مشارکت داده‎ها (Data association) مدل‎سازی می‎شود.

مشارکت داده هیچ تاثیر مستقیمی روی جریان فرآیند ندارد.

ارجاعات اشیای داده مسیری است که از داده‎ها دوباره در همان فرآیند استفاده می‎شود که می‎توانند حالت‎های مختلف یک انتقال داده را در نقاط مختلف یک فرآیند مشخص کنند.

نوع خاصی از اشیای داده، مجموعه داده ای است که آرایه‎ای منظم از عناصر داده را نشان می‎دهد.

تبادل اطلاعات بین فرآیندها می‎تواند با ورودی و خروجی داده‎ها مدل‎سازی شود.

ورودی داده‎ها نشان دهنده ورودی‎ها تا بالاترین سطح فرآیند یا به عبارتی فرآیند فراخوانی شده است. درحالی که خروجی داده‎ها تنها در بالاترین سطح نمودار فرآیند جهت نمایش خروجی فرایند نشان داده می‎شوند.

مقابل مخزن داده (data store ) مکانیزمی برای فعالیت‎ها فراهم می‎کند تا بازیابی یا به روزرسانی اطلاعات ذخیره شده را به صورت پیوسته فراتر از مقیاس فرآیند انجام دهند.

مخازن داده هم می‎توانند به عنوان منبع یا هدف ارتباطات باشند و هم به این علت که به صورت یکپارچه هستد می‎توانند برای ارتباطات بین فرآیندها استفاده شوند.

قسمت ۱۵: اتصالات در زبان مدل‎سازی BPMN

نمودارهای BPMN از دو نوع عنصر اصلی تشکیل شده است: اتصالات و گره‎ها

در زبان مدل‎سازی BPMN 2.0 چهار نوع مشارکت اصلی تعریف شده است: جریان‎های اصلی فرآیندی یا جریان‎های توالی (Sequence flows)، جریان‎های پیام ( Message flows)، مشارکت‎های داده ( Data associations) و مشارکت‎ها (Associations).

رایج‎ترین مشارکت‎ها، جریان‎های توالی هستند که با خطوط توپٌر جهت‎دار نشان داده می‌‎شوند. جریانهای توالی ترتیب عناصر جریان را درنمودارهای فرآیند و نموداهای کوریوگرافی تعیین می‎کنند.

جریان‎ توالی رفتار فرآیند یا جریان کنترل را تعیین می‏کند. اگریک جریان توالی با یک لوزی کوچک نمایش داده شود می تواند یک شرط را هم تعریف کند.

جریان توالی تنها می‎تواند درون یک مشارکت‎‎کننده (pool) استفاده شود و نمی‎تواند از مرزهای آن محدوده خارج شود. برعکس جریان پیام برای نشان دادن جریان پیام های ارسالی ودریافتی بین دو شرکت کننده استفاده می‎شود.

در زبان مدل‎سازی BPMN دو استخر کاری نشان دهنده دو شرکت‎کننده هستند. منبع جریان‎های پیامی می‎توانند شرکت‎کننده‎ها، رویدادها و فعالیت ها باشند و مقصد دریافت کننده هم می تواند عناصر مشابه باشد.

مشارکت های داده برای نشان دادن جریان اطلاعات بین داده‎ها، مخازن داده، ورودی و خروجی داده استفاده می‎شوند. مشارکت های داده خطوط نقطه چین جهت‎داری هستند که ترتیب جریان داده را معین می‎کنند. داده‎ها می‎توانند مستقیماً با جریان‎های توالی همراه شوند تا ارتباط های یکسان ووردی و خروجی را نشان دهند.

آخرین نوع مشارکت‎ها (Associations) هستند که نمایش گرافیکی مشابهی با مشارکت‎های داده (Data associations ) دارند. مشارکت‎ها برای پیوند دادن مصنوعات زبان مدل‎سازی BPMN با عناصردیگری این زبان استفاده می‎شوند و بیشترین کاربرد آن‎ها وصل کردن حاشیه نویسی های متنی به فعالیت‎ها، درگاه‎ها یارویدادها است.

قسمت ۱۶: استخرهای کاری و خطوط کاری در زبان مدل‎سازی BPMN

خط‎های کاری (Swimlanes) یکی از پنج دسته عناصر اصلی در زبان مدل‎سازی BPMN هستند و به عنوان یک محدودکننده مجموعه‎ای از فعالیت‎ها را از دیگر فعالیت‎ها تفکیک می‎کند.

زبان مدل‎سازی BPMN 2.0 دو نوع مختلف از خط‌‎های کاری را تعریف می‎کند: استخر کاری ( pool ) و خط کاری ( Lane).

در نمودار BPMN، یک شرکت‎کننده می‎تواند یک ماهیت خاص مثل یک شرکت یا یک نقش مثل خریدار، فروشنده یا تولید کننده را داشته باشد.

هر استخر کاری یک فرآیند کسب‎وکار را به صورت کامل درون خود نگهداری می‎کند و فرآیند باید به صورت کامل درون این استخر کاری قرار بگیرد. جریان توالی نمی تواند از مرزهای استخر کاری خارج شود.

استخر کاری را می‎توان به دوصورت جعبه سفید و جعبه سیاه تقسیم بندی کرد.

جعبه سفید جزئیات داخلی استخر کاری را نشان می‎دهد، در حالی که جعبه سیاه همه فرآیندهای دررون خود را پنهان می‎کند.

مناسب‎ترین کاربرد جعبه سیاه زمانی است که استخر کاری تنها به یک فرآیند ارجاع داده نشده و یک مشارکت‎کننده خارج از فرآیند وجود دارد.

نام‎گذاری استخرهای کاری جعبه سیاه معمولا توسط فرآیند مشارکت‎کننده ای که ارائه می دهد صورت می‎گیرد.

در حالی که استخرهای کاری جعبه سفید معمولا توسط فرآیندی که درونشان قرارداردن ام‎گذاری می‎شوند

خط کاری یا Lane یک بخش زیرین در استخر کاری است و طول آن برابر است با تمام استخر کاری به صورت افقی و یا عمودی است.

خط‎های کاری جهت سازماندهی ودسته‎بندی فعالیت‎ها دراستخر کاری استفاده می‎شوند و در عمل، معمولا برای تخصیص فعالیت‎ها به نقش‎ها، سیستم‎ها یا بخش‎های سازمان استفاده می‎شوند.

علاوه بر این یک استخرکاری می‎تواند چندین خط کاری مربوط به بخش‎های مختلف سازمان داشته باشد و درون این خطوط کاری هم می‎تواند نقش ها یا خطهای کاری مربوطه حضور داشته باشند.

در نگاه اول هر دو عنصر خط کاری خیلی شبیه به هم به نظر می‎رسند اما از دو معنای کاملا متفاوت برخوردار هستند.

استخر کاری نمایش دهنده شرکت کننده در کسب‎وکار است و ممکن است به عنوان یک نگهدارنده برای یک فرآیند عمل کند؛ در حالی که خط کاری یک مکانیزم برای طبقه‎بندی فعالیت‎ها است.

قسمت ۱۷: رفتار زیرفرآیندها در زبان مدل‎سازی BPMN

زیرفرآیند، فعالیت مرکبی است که برخلاف یک تسک می‎تواند تا آخرین سطح از جزئیات مدل فرآیند شکسته شود. علاوه بر این زیرفرآیند می‎تواند در نمای باز (Expanded view) یا نمای بسته (Colapsed view) نمایش داده شود.

نمای باز جزئیات زیرفرآیندها را در وضعیت محدوده فرآیند نشان می‎دهد، در صورتی که نمای بسته نشان دهنده آن است که یک زیرفرآیند می‎تواند باز باشد تا فرآیند سطح پایین‎تر را نشان دهد.

زیرفرآیند با نمای بسته با نماد به علاوه (+) در وسط پایین شکل قرار می‎گیرد. علاوه بر علامت نمای زیرفرآیند بسته، زبان مدل‎سازی BPMN چهار نوع علامت استاندارد را برای زیرفرآیندها مشخص می‏کند که رفتارهای مختلفی از یک زیرفرآیند را تعریف می‎کند : علامت حلقه، علامت چند نمونه‎ای، علامت تک‎کاره و علامت جبران.

علامت حلقه، تکرار زیرفرآیند را مشخص می‎کند که این بدان معناست که یک زیرفرآیند با رسیدن به انتهای خط، مجدد شروع می‎شود. تا زمانی که همه شرایط حلقه درست باشند، این زیرفرآیند به تکرار ادامه می‎دهد.

علامت چند نمونه ای که به یک زیرفرآیند ضمیمه شده چند نمونه از همان زیرفرآیند را نشان می‎دهد که می‎توانند به صورت موازی یا پشت سرهم انجام شوند. سه خط افقی مربوط به چند اجرای پشت سرهم است درحالی که سه خط عمودی نشان‎دهنده این است که نمونه ها باید به صورت موازی اجرا شوند.

زیرفرآیند تک کاره با علامت Mode یا همان تیلدا (~ ) تعریف می‎شوند. این نوع از زیرفرآیند دارای یک سری فرآیند داخلی طراحی شده است تا به صورت قابل انعطافی اجرا شوند. فعالیت‎های ذکرشده می‎توانند به صورت پشت‎سرهم یا موازی اجرا شوند یا می‎توانند چندین بار پشت‎سرهم اجرا شوند.

زیرفرآیند جبران با علامت جبران تعریف می‎شود و نشان‎دهنده یک رسیدگی کننده به خسارت جبران است و زمانی اجرا می‎شود که یک رویداد جبران فعال شود. این موضوع زمانی اتفاق می افتد که مثلا تراکنش مالی با موفقیت انجام نشود. یک زیرفرآیند می‎تواند یک تا سه مورد ترکیب این علائم رفتاری را داشته باشد به جز علامت حلقه و علامت چندنمونه ای که نمی‎توانند همزمان اتفاق بیفتند.

قسمت ۱۸: انواع زیرفرآیندهای BPMN

زیرفرآیندها در فرآیندهای کسب وکار چند کاربرد دارند.:

پنهان کردن پیچیدگی‎های فرآیند
تعریف یک مقیاس برای دیده شدن حوزه داده‎ها، حوزه تراکنش
بررسی استثناءهای داخلی و خارجی رویدادها

در کنارزیرفرآیندهای ساده ، BPMN سه نوع خاص از زیرفر آیندها را تعریف می‎کند:

Call subprocess – زیرفرآیند با قابلیت استفاده مجدد
Transactional subprocess – زیرفرآیند تراکنشی
زیرفرآیند مبتنی بر رویداد
زیرفرآیند با قابلیت استفاده مجدد – Call Subprocess زیرفرآیندی است که با قابلیت استفاده مجدد که نقطه‎ای در فرآیند را شناسایی می‎کند که در آن یک زیرفرآیند کلی استفاده شده است، به عبارت دیگر زیرفرآیند call زیرفرآیندی است که می‎تواند در چندین فرآیند مختلف به صورت مشترک استفاده شود و به آن ارجاع داده شود. شکل زیرفرآیند Call باید خط مرزی ضخیم داشته باشد.

زیرفرآیند مبتنی بر رویداد ( Event subprocess) در فرآیند یا زیرفرآیند استفاده می‎شود و مثل فرآیند در سطح بالاتر بخشی از جریان نرمال یا عادی نیست ، درواقع هیچ جریان توالی به عنوان ورودی یا خروجی ندارد. یک زیرفرآیند مبتنی بر رویداد با رویدادهایی مثل شرط زمانی یا دریافت پیام شروع می‎شود و دو پیامد محتمل برای فرآیند مادر که فرآیند سطح بالا است به همراه دارد.

بنابرین وقتی زیرفرآیند مبتنی بر رویداد به جریان می‎افتد یا فرآیند مادر متوقف می‎شود یا می‎تواند به کارش ادامه دهد . این موضوع به نوع ررویداد قابل استفاده بستگی دارد: رویداد متوقف کننده (iNtrupting event) یا رویداد غیر متوقف کننده (Non- imtruptimng Event ) .

زیرفرآیند مبتنی بر رویداد باید به صورت خط نازک و نقطه‎چین رسم شود.

شکل زیرفرآیند تراکنشی به صورت مرز دو خطی است و از طریق پروتکل تراکنش کنترل می‎شود.

نتیجه زیرفرآیند تراکنشی می‎تواند سه خروجی داشته باشد:

اتمام موفق که به شکل جریان توالی بوده است و از تراکنش خارج می‎شود
اتمام ناموفق که به صورت یک جریان توالی مدل‎سازی می‎شود که به بن‎‎بست خورده و رویداد میانی آن را کنسل کرده است. این عدم موفقیت یا به دلیل این است که یا معیارهای از پیش تعیین کننده شکست روبه‎رو شدیم و یا یک پیام لغو را دریافت کردیم. در هر دو حالت هیچ جریان عادی در فرآیند اجرا نمی‎شود که این یعنی هیچ کدام از تسک‎ها در تراکنش کامل نشده‎اند. یک خطر به صورت یک فلش خطای رویداد میانی مدل‎سازی می‎شود که این یعنی کار خیلی اشتباهی صورت گرفته است. بنابراین هیچ موفقیت و لغو عادی امکان‎پذیر نیست.

زمانی که خطری رخ می‎دهد هیچ‎کدام از تسک‎ها در تراکنش اجرزا یا جبران نمی‎شوند

قسمت ۱۹: نمودارهای فرآیندی BPMN

BPMN انواع مختلفی از نمودارها را تعریف می‎کند اما نمودار فرآیندی تنها یک نوع از انواع نمودار را نشان می‎دهد.

طبق ساختار داخلی، BPM سه نوع اصلی از نمودارها را تعیین می‎کند:

نمودار فرآیندی
نمودار همکاری
نمودار کوریوگرافی

رایج‎ترین نمودارها، نمودارهای فرآیند است و به صورت شکلی از عناصر جریان نمایش داده می‎شوند. فعالیتها، رویدادها، درگاه‎ها و جریان توالی که معناشناسی اجرای مالی را تعریف می‎کنند.

فرآیندها می‎توانند در هر سطحی تعریف شوند. از فرآینداهای کسب‎وکار گسترده گرفته تا فرآیندهایی که به دست یک شخص انجام می‎گیرد. فرآیندهای سطح پایین می‎‎توانند به صورت گروهی برای به‎دست‎آوردن یک کسب‎وکار مشترک تلاش کنند. دو نوع اصلی برای فرآیندهای BPMN وجود دارد: فرآیندهای کسب‎وکار خصوصی و فرآیندهای کسب‎وکار عمومی.

فرآیندهای کسب‎وکار خصوصی آن مواردی هستند که به نسبت سازمان داخلی به حساب می‎آیند. این فرآیندها عموماً جریان کاری فرآیندی یا مدیریت فرآیند کسب‎وکار نامیده می‎شوند.

دو نوع فرآیند خصوصی وجود دارد:

قابل اجرا ( Executable processes)
و غیرقابل اجرا (Non-Executable processes)

یک فرآیند اجرایی به صورتی مدل‎سازی شده است که کاملا یا تا حدی طبق معانی BPMN قابل اجرا باشد، درحالی که فرآیند غیرقابل اجرا فرآیندی است که با هدف مستندسازی رفتار فرآیند در سطح تعریف شده ماژولار و جزئی مدل‎سازی شده ست.

یک فرآیند عمومی تعامل‎‎ها را بین فرآیند کسب‎وکار خصوصی با فرآیند یا شرکت‎کننده دیگر نشان می‎دهد. یک فرآیند عمومی تنها شامل مجموعه مرتبی از فعالیت‎هایی است که برای ارتباط با شرکت‎کننده دیگر مورداستفاده قرار می‎گیرد. این یعنی تمام فعالیت‎های داخلی فرآیندهای کسب‎وکار خصوصی در فرآیند عمومی نشان داده نمی‎شوند.

یک فرایند عمومی برای نشان دادن دنیای خارج از فرآیند کسب‎وکار مورد استفاده قرار می‎گیرد. یعنی از جمله نیازهای پیام ها و ترتیب پیلم‎ها این است که بدون فرآیند کسب‎وکار تعامل برقرار کنند.

قسمت ۲۰: نمودارهای BPMN ــ نمودار همکاری

BPMN از مدل‎سازی همکاری‎ها حمایت می‎کند که تعامل‎ها را بین دو یا چند موجودیت کسب‎وکار به تصویر می‎کشد.

یک نمودار همکاری معمولا از دو یا چند استخر کاری تشکیل می‎شود که شرکت‎کننده ها را در یک فرآیند همکاری نشان می‎دهد. تعامل بین شرکت‎کننده ها با یک تبادل پیام صورت می‎گیرد که به وسیله جریان‎های پیامی که دو استخر کاری را متصل می‎کنند مدل‎سازی می‎شود. به علاوه پیام‎هایی که در ارتباط با جریان پیام هستند می توانند نشان داده شوند .

یک استخر کاری که نشان‎دهنده شرکت کننده در نمودار همکاری است ممکن است خالی باشد و یا یک فرآیند را نشان دهد.

یک استخر خالی معمولا به عنوان جعبه سیاه شناخته می‎شود و ممکن است با یک مستطیل ساده مدل‎سازی شود.

تعامل‎های بین دو استخر کاری خالی با جریانهای پیام نشان داده می‎شود که مرز pool های تعاملی را به هم وصل می‎کنند.

برخلاف جعبه سیاه، استخر کاری جعبه سفید بیشتر برای نشان دادن فرآیند کسب‎وکار درون خود استفاده می‎شود .یک استخر کاری می‎تواند تنها یک فرآیند داشته باشد .اگر یک pool جعبه سفید شامل یک فرآیند باشد جریان‎های پیام باید به عنصرهای فرآیند مرتبط وصل شوند.

نمودارهای همکاری فرآیندهای عمومی را نمایش می‎دهند که این بدان معناست که تنها نشان دهنده فعالیت‎هایی است که با دیگر شرکت کنندگان تعامل دارند.

علاوه بر این نمودارهای هم‎آوایی (Choreographies ) ممکن است به صورتی بین Pool ها مدل‎سازی شوند که پیام‎های بین استخرهای کاری را به صورت دوبخشی نمایش دهند.

هنگام استفاده از نمودارهای همکاری همه‎ ترکیب‎های استخرهای خالی، فرآیندها و رقص آرایی ها مجاز هستند.

قسمت ۲۱: نمودارهای BPMN ــ نمودارهای مکالمه

BPMN سه نوع اصلی از نمودارها را تعریف می‎کند: نمودارهای فرآیند، همکاری و رقص آرایی.

در BPMN 2.0 نمودارهای مکالمه (Conversation) نیز اضافه شدند. نمودارهای مکالمه صریحا یک نمودار مستقل را در تکنیک نشان نمی‎دهند، بلکه آنها فقط کارکردی خاص از نمودارهای همکاری هستند.

نمودار مکالمه، نمایی سطح بالا از نمودارهای همکاری BPMN را نشان می‎دهند که برای نشان دادن چشم‎انداز فرآیند و تعامل‎های سطح بالا بین گروه‎های درگیر مفید هستند از جمله نشان دادن بررسی اجمالی شبکه شریکان و نحوه ارتباط برقرار کردن آنها با یکدیگر .

نمودارهای مکالمه براساس سه عنصر اصلی شامل شرکت کنندگان، گره‎های مکالمه و لینک‎های مکالمه تشکیل‎ می‎شوند.

یک شرکت‎کننده، نماینده ای از یک BPMN pool است و افراد، سازمان‎ها و وسیله‎هایی را نشان می‎دهد که درگیر یک ارتباط مشخص هستند.

شرکت‎کنندگان در ارتباط و وابسته به گره‎های مکالمه هستنند که با لینک‎ها مکالمات بین دو یا چند شرکت‎کننده را تعریف می‎کنند. این مکالمات با نمودارهای همکاری در ارتباط هستند. از آن جایی که یک گره مکالمه به دنباله‎ای از جریان‎های پیامی بین شرکت‎کنندگان گسترش داده می‎شود و از آن جایی که شرکت‎کنندگان در مکالمه به عنوان pool های BPMN شناخته می‎شوند، نمودارهای مکالمه می‎توانند با استفاده از گره‎های مکالمه مستقیما به فرآیندها وصل شوند.

قسمت ۲۲: نمودارهای BPMN ــ رقص‌آرایی (Choreography)

نمودارهای همکاری برای تعیین دقیق جریان فرآیندهای داخلی سازمان و همین‎طور همکاری‎های کسب‎وکار استفاده می‎شوند اما بعضی اوقات همکاری‎های پیچیده به جزئیات بیشتری نیاز دارند و این اطلاعات می‎توانند به وسیله نمودارهای رقص‎آرایی ثبت و ضبط شوند.

یک نمودار رقص‎آرایی نوعی از فرآیند است ولی در هدف و رفتار از نظر فرآیند استاندارد BPMN تفاوت دارد.

نمودار رقص‎آرایی روشی را تعیین می کند که شرکت‎کنندگان مختلف بتوانند تعاملاتشلان را هماهنگ کنند، بنابراین تمرکزروی کاری که عمل می‎کند نیست بلکه تمرکز روی رد‎وبدل شدن اطلاعات بین گروه‎های درگیراست، این یعنی نمودار رقص‎آرایی به عنوان قراردادی بین همه گروه‎های درگیر عمل می‎کند. وقتی این قرارداد برقرار شد هر گروهی می‎تواند آن قرارداد را به فرآیند شخصی خودش تبدیل کند یا همه گروه‎ها می‎توانند با هم کار کنند تا نمودار رقص‎آرایی را به یک نمودار همکاری تبدیل کنند.

یک نمودار رقص‎آرایی شامل فرآیند رقص‎آرایی است و جریانی از فرآیندها را تعریف می کند که نشان‎دهنده تعامل بین دو یا چند گروه است.

از آنجایی که هر مرحله در رقص‎آرایی شامل دو یا چند شرکت‎کننده است یک فعالیت رقص‎آوایی خارج از یک استخر کاری تعریف می شود.

یک فعالیت رقص‎آوایی با یک مستطیل به نمایش درمی آید و دو نوار یکی در بالا و یکی در پایین، گروه‎های درگیر در تعامل را نشان می‎دهند که به وسیله فعالیت ظبط شده است. نوار سفید برای گروه شروع کننده و نوار تیره برای گیرنده استفاهده می‎شوند. جایگاه هر نوار در ارتباط با جعبه وظیفه در اختیار مدل کننده گذاشته می‎شود تا زمانی که دو نوار در طرف‎های مخالف قرار بگیرند.

یک پاکت پیامی را نشان می دهد که توسط گروه مربوطه فرستاده شده است. پاکت‎عای پیام بازگشتی که به صورت تعاملی دو طرفه هستند به رنگ تیره درمی‎آیند.

برای برقرارسازی و نظم‎دهی وابستگی‎ها بین دو تعامل، فرستنده فعالیت دوم باید در فعالیت اول هم درگیر باشد در غیر این صورت طرف مقابل نمی تواند تشخیص دهد که چه زمانی پیام را ارسال کند.