رادیو پگاه آفتاب | قسمت اول: چرایی اهمیت و سیر تاریخی نگهداری و تعمیرات

دلایل اهمیت نگهداری تجهیزات

مقدمه

امروزه بسیاری از صنایع، تجهیزات پیچیده‌ای را به کار می‌گیرند تا محصولات خود را تولید کنند. استفاده از تجهیزات پیشرفته نه تنها مزیت‌های رقابتی برای برخی تولیدکنندگان ایجاد می‌کند، بلکه برای بسیاری از آنها نیازی جهت ادامه فعالیت است. مزیت رقابتی از این جهت است که هرچه تولید و یا سیستم تولیدی یک محصول پیچیده‌تر باشد، رقیب به سرمایه و تلاش بیشتری برای ورود به صنعت نیاز دارد. از سوی دیگر، امروزه خیلی از تولیدات نیازمند دستگاه‌های پیچیده‌ای هستند. پیشرفت‌های اخیر در زمینه سیستم‌های اطلاعاتی و تکنولوژی رایانه‌ای سبب شده است تا انفجاری از نوآوری‌ها در زمینه ساخت تجهیزات و همچنین فناوری رباتیک رخ دهد. به عنوان مثال، ساختار تولید تجهیزات در سال‌های اخیر تغییرات قابل توجهی داشته‌اند، این تغییرات در صنایع پیشرفته و یا با تکنولوژی بالا (High-Tech) چشمگیر است.

افزایش پیچیدگی

نخست، پیچیدگی تجهیزات افزایش یافته است. برای نمونه، در گذشته بسیاری از ماشین‌آلات به صورت واحدهای جداگانه فعالیت می‌کردند. اکنون، بسیاری از ماشین‌آلات به یک شبکه تولید کامپیوتری متصل شده‌اند تا یک خط تولید اتوماتیک را به وجود بیاورند. بسیاری از ماشین‌آلات دارای اجزای زیادی هستند و با دقت و سرعت بیشتری نسبت به گذشته عملیات را انجام می‌دهند.

کاهش چرخه عمر تجهیزات

دوم، تغییرات سریع تکنولوژی به سمتی حرکت کرده است تا چرخه عمر تجهیزات را کوتاه‌تر کند. در گذشته، عمر ماشین‌آلات زمانی به پایان می‌رسد که دیگر قابل تعمیر نبودند. اما امروزه، ماشین‌آلات به محض اینکه از نظر فناوری قدیمی می‌شوند، تعویض می‌شوند، حتی اگر از نظر کارکردی در شرایط خوبی باشند.

افزایش هزینه تجهیزات

در نهایت، هزینه تجهیزات بسیار افزایش یافته است. برای مثال، در صنایع نیمه هادی قانون راک که توسط سرمایه‌گذار و سرمایه‌دار؛ آرتور راک (Arthur Rock) توسعه داده شد، بیانگر همین روند است. بر اساس قانون راک، هزینه سرمایه‌ای تجهیزات صنعت نیمه هادی، هر ۴ سال یکبار دو برابر خواهد شد. این قانون از سال ۱۹۶۰ در این صنایع برقرار و درست است.

از زمانی که هزینه تجهیرات افزایش یافت، ناکارآمدی در بهره‌برداری از تجهیزات، تاثیر بزرگی بر خروجی و سودآوری شرکت‌ها داشته است. مدیریت عملکرد تجهیزات یک موضوع مهم در بسیاری از شرکت‌ها است. در صنایع پیشرفته و یا های‌تک (High-Tech) شرایط بدتری برقرار است، زیرا فناوری با سرعت بیشتری منسوخ می‌شود، و عمر استفاده تجهیزات کوتاه می‌شود. شرکت‌ها اغلب برای بیشینه‌سازی بازگشت سرمایه در مدت کوتاه، تجهیزات خود را مدت زمان بیشتری در روز به کار می‌گیرند و ماشین‌آلات را به نحوی تنظیم می‌کنند تا با بیشترین سرعت و دقت کار کنند. به همین دلیل، مدیریت عملکرد تجهیزات به طور فزاینده‌ای به یک وظیفه چالشی تبدیل شده است.

مدیریت تجهیزات شامل فازهای مختلفی است. فاز نخست فاز مدیریت شکست‌ها است که پیش از دهه ۱۹۵۰ شروع شد. در این فاز، ماشین‌آلات زمانی تعمیر می‌شدند که نیاز به بازسازی داشتند. فاز دوم، تعمیرات پیشگیرانه (PM) نام دارد که در دهه ۱۹۵۰ ایجاد شد. در این دوره، عملیات تعمیر و نگهداری بنا شد و فعالیت‌های زمانِ بنیان تعمیرات پیشگیرانه پذیرفته شد. فاز سوم، تعمیر و نگهداری موثر یا بهره‌ور در دهه ۱۹۶۰ بود. کلید اصلی در این دوره، قابلیت اطمینان و تعمیر پذیری تجهیزات، و آگاهی داشتن از هزینه فعالیت‌های تعمیر و نگهداری بود. فاز چهارم، تعمیر و نگهداری بهره‌ور جامع (TPM) بود که در دهه ۱۹۷۰ شکل گرفت. این دوره، دوره‌ی درخشانی برای گسترش فنون تعمیر و نگهداری بود، فنونی که در برگیرنده جنبه‌هایی همچون فاکتورهای انسانی و طراحی تجهیزات هستند. فاز پنجم، تعمیر و نگهداری بهره‌ور جامع به همراه تعمیر و نگهداری موثر (PdM) است. این فاز از دهه ۱۹۸۰ تا میانه دهه ۱۹۹۰ غالب ترین بوده است، زمانی که مفاهیم تعمیر و نگهداری وضعیت‌بنیان (PdM) به صورت گسترده‌ای از طریق پیاده‌سازی سیستم‌های مدیریت تعمیر و نگهداری رایانه‌ای (CMMSs) به کار گرفته شد.

این فازهای توسعه یافته تلاش‌های شرکت‌ها و صنایع جهت پذیرش بخش‌هایی از روش‌های مدیریت نگهداری و تعمیرات در دوره‌های مختلف است. این بدان معنا نیست که این روش‌ها در طی دوره‌های بعدی بی استفاده بوده است. در حقیقت بیشتر این روش‌ها همچنان در صنایع و شرکت‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند.

مدیریت تجهیزات برای دهه‌های زیادی در دل نگهداری و تعمیرات قرار گرفت. روش‌های نگهداری و تعمیرات به طور گسترده‌ای در مدیریت تجهیزات استفاده می‌شود. به طور قطع، تمرکز نگهداری و تجهیزات بر روی بهینگی در دسترس بودن تجهیزات قرار دارد. با این همه، بهره‌بری و استفاده از تجهیزات است که خروجی و سودآوری کارخانه را مشخص می‌کند. همین موضوع اهمیت نگهداری تجهیزات را بازگو می‌کند. در موارد بسیاری، ساختار سازمانی کارخانه‌ها به گونه‌ای است دپارتمان‌های عملیاتی مسئول استفاده از تجهیزات‌شان هستند و دپارتمان نگهداری و تعمیرات مسئول در دسترس بودن تجهیزات است. بر اساس این بخش‌بندی عملیاتی، تصویر کلی معمولن قابل درک نیست و این اجازه را می‌دهد که کمبودهایی در فرایند مدیریت تجهیزات رخ دهد.

ضرورت نگهداری و تعمیرات (نت) در دنیای امروز

در عصر حاضر ، بدون ترديد يكي از بنيان هاي اساسي در هر سازمان ، تجهيزات ، ماشين آلات ونیروی انسانی است و از طرفي براي افزايش بهره وري و كارايي ارایه خدمات و دستيابي به استانداردهاي جهاني بايد توجه خاصي به افزايش كارايي ماشين آلات كاهش هزينه هاي تعميراتي و توقف ماشين آلات داشت .

موفقيت سازمان ها در ارایه خدمات و افزايش كيفيت آن به علل گوناگوني بستگي دارد كه داشتن يك نظام نگهداري و تعمير مناسب كه يكي از مباحث مهم هر سازمان مي باشد و اين موضوعي است كه مي بايست از طريق مناسب ترين و عملي ترين شيوه ها ، بدان دست يافت.

در مديريت سنتي مقو له نگهداري بعنوان ابزار پشتيباني، غيره بهره ور و كم اهميت كه مزيت ناچيزي را براي سازمان ها در بردارد، مدنظر قرار گرفته است وليكن در نگرش نوين،نگهداري ماشين آلات، تجهيزات ، مستحدثات ،معابر و ابنیه  بعنوان بخش ضروري عمليات سازمانها مورد توجه قرارمي گيرد و بكارگيري استراتژيهاي اثر بخش نگهداري ارزش افزوده قابل توجهي را درفعاليتهاي هر سازمان موجب مي گردد .

جايگزيني ماشين به جاي انسان و اتوماسيون و هوشمند نمودن ماشين آلات در دنیای امروزموجب شده است كه آماده به كار بودن ماشين آلات در زنجيره ارایه خدمات به طور كامل توجه شود.

نظر به اين كه نگهداري و تعميرات يكي از اركان مهم و اصلي بهره وري است لذا مي توان به آن بعنوان يك فرهنگ كه سعي در بهبود شرايط موجود را دارد نگاه كرد فرهنگي كه به نيروي انساني مي آموزد چه جهتي را انتخاب كند و چه مسيري را به پيمايد تا بهترين و بيشترين بازدهي حاصل گردد.

با توجه به اين كه طرح لزوم بهبود و اداره نظام هاي متشكل از انسان، تاسيسات، ماشين آلات تجهيزات، مستحدثات ،معابر ، ابنیه و مواد جهت ايجاد بهره برداري بهتر و افزايش عمر مفيد تجهيزات و كارايی نظام و نیز به كارگیری مطلوب منابع اعم از بودجه، پرسنل و غیره مستلزم وجود یك نظام مناسب برنامه ریزی،تجزیه و تحلیل، كنترل و اعمال روش های صحیح مدیریت می باشد لذا تدوین یك نظام نگهداری و تعمیرات موثر و پویا از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و اجتناب ناپذیر می باشد.

تعاریف

تعریف نگهداری و تعمیرات

كلیه فعالیتهایی را كه برای حفظ شرایط اولیه دارائیهای فیزیكی و آماده بكار نگه داشتن آنها جهت استمرار فرآیندهای پیش بینی شده انجام می شود، نگهداری و تعمیرات می نامند.

سیستم نگهداری و تعمیرات

هر سیستم مجموعه ای است از اجزا بهم مرتبط و متناسب كه در جهت هدف مشتركی بكار گرفته می شوند، طبق این تعریف سیستم نت (نگهداری و تعمیرات ) مجموعه ای است از كاركنان، مستحدثات ،معابر و ابنیه  تجهیزات و ابزار، قطعات یدكی (مواد مصرفی ) اطلاعات و مدارك فنی، روشها و دستورالعملهای كاری و كارگاههای تعمیراتی (مكانیك ، برق و …) كه به شكل مناسبی در كنار هم قرار می گیرند

تا به اهداف تعیین شده مانند به حداكثر رساندن كارآیی تجهیزات و به حداقل رساندن هزینه های نگهداری و تعمیرات جامه عمل پوشانده شود، یك سیستم نت مانند سایر  سیستمها دارای ورودی(منابع)، فرایند، خروجی و بازخور میباشد.

مدیریت نگهداری و تعمیرات

به طور كلی مدیریت، فرآیندی است كه سبب تحقق اهداف یك سازمان می شود، با توجه به این تعریف، مدیریت نت شامل فعالیتهای مهمی مانند هدف گذاری تعیین استراتژی، سازماندهی،برنامه ریزی،استانداردسازی، كنترل منابع ، نظارت بر اجرای برنامه ها، ایجاد تعهد و انگیزه دركاركنان، ایجاد رقابت سالم و فراهم نمودن محیطی سرشار از تفاهم، همدلی و همكاری است، تاسازمان نت بتو اند به اهداف تعیین شده دست یابد . امروزه ، اداره كردن مترادف با مدیریت نیست وبعنوان یك فعالیت محدودتر در سازماندهی و تشكیلات و روشها تلقی میشود.

مزایای سیستم نگهداری و تعمیرات

این سیستم درنظر دارد فعالیتهای نگهداری و تعمیرات تجهیزات یك سازمان را نظام دهد و مقصود از نظام دادن به این كار عبارت است از :

استفاده كامل و بهینه از ظرفیت تجهیزات، حفظ و نگهداری ماشین آلات، مستحدثات ،معابر و ابنیه كاهش هزینه های تعمیراتی ایجاد هماهنگی و وحدت رویه در واحدهای نت و جلب مشاركت كلیه واحدهای موثر بر سیستم نت و بهبود ارتباطات فیمابین به حداقل رساندن توقفات تولید (توقف كار ناشی از وجود نقص در عملكردتجهیزات) بهبود كیفیت كار تجهیزات و حداكثر كردن كیفیت تا حد استاندارد اقتصادی كردن تولید و كاهش قیمت تمام شده محصولات از طریق كاهش ضایعات مواد، قطعات یدكی رفع مشكلات و تنگناهای موجود و تثبیت و تحكیم استانداردهای نگهداری و تعمیرات ملاحظه می شود با توجه به محدود بودن سرمایه و … باید از طریق مطالعه كار، زمان سنجی وروش سنجی بهترین راه انجام كار را به دست آورد.

با توجه به اهمیت نقش مؤثر تجهیزات و ماشین آلات و ارتباط نزدیك آنها با مسایل نیروی انسانی،فنی و اجرایی، تهیه برنامه نگهداری و تعمیرات باید به گونه ای باشد كه نیازهای بهره بردار را برطرف نموده تا حداكثر راندمان بهینه در امر بهره برداری از كل سیستم حاصل آید .

به منظور تسریع در رسیدن به اهدافی كه در بالا به آن اشاره شد باید سعی در استقرار یك سازمان نگهداری و تعمیرات بهره ور پویا و موثر و افزایش هماهنگی میان اجزا آن نمود.

از طرفی، نظر به این كه سازمان را می توان عامل طبقه بندی وظایف، تفویض اختیار و مسئولیت برای اجرای وظایف، و تعیین روابط به منظور همكاری مؤثر در انجام هدف های سازمان تعریف نمود، لذا برای تشكیل یا گردش كار در هر سازمان سه كار اساسی باید صورت گیرد:

1. تقسیم كار
2. تعیین ارتباطات
3. تفویض اختیارات

به همین لحاظ آنچه را كه یك نظام نگهداری و تعمیرات بهره ور جامع برنامه ریزی شده عرضه می كند می توان به صورت زیر ذكر كرد :

• برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات
• سازماندهی امور نگهداری و تعمیرات
• روشهای كنترل و ثبت اطلاعات
• پشتیبانی بخش نگهداری و تعمیرات
• بررسی و تجزیه و تحلیل فنی – اقتصادی نگهداری و تعمیرات انجام شده

دلایل اهمیت نت در سیستم‌های تولیدی

نگهداری و تعمیرات در سال های اخیر در سیستم های تولیدی اهمیت بیشتری یافته است. در این قسمت به برخی از دلایل این موضوع می پردازیم:

• حركت سریع صنایع در جهت خودکار شدن
• خسارات زیاد تولید از دست‌رفته در صنایع
• بالا رفتن قیمت قطعات یدكی
• افزایش هزینه‌های اولیه‌ی خرید ماشین آلات
• بالا رفتن حجم سرمایه‌گذاری‌ها و سرعت تولید

سازمان های تولیدی را بر اساس فرآیند تولیدشان می توان به سه دسته کلی تقسیم کرد:

سیستم های تولید پیوسته:

تولید مداوم و بدون وقفه است. تولید محصول در زمان مشخص و از طریق فرآیندهای متفاوتی که پشت سر هم قرار گرفته اند، انجام می‌گیرد. سرعت تولید زیاد است و موجودی محصول حین کار نداریم. در این سیستم ها یک توقف در تولید موجب خرابی محصول و خط تولید می شود. مثال: نیروگاه برق – نفت – پتروشیمی

سیستم تولید انبوه:

تولید زیاد و تنوع محصولات کم است. معمولاً یک نوع یا مدل های مختلف از یک محصول استاندارد در مقادیر زیاد تولید می‌شود. در جریان تولید مواد و قطعات تغییر می یابند و نهایتا روی هم مونتاژ می شوند. جریان تولید از پیش تعیین شده و مشخص است. کارگران وظایف محدود و دستگاه های خاصی دارند. مثال: خودروسازی، مونتاژ کامپیوتر ، لوازم خانگی

تولید سفارشی:

تنوع تولید بسیار زیاد و حجم تولید بسیار کم است. معمولاً تولید طبق سفارش برای یک یا چند واحد محدود انجام می‌گیرد. مثال: کشتی سازی – هواپیما سازی

اهداف نگهداری و تعمیرات

اهداف فعالیت‌های نگهداری و تعمیر می‌تواند شامل شاخص‌های عملکرد کلیدی مانند قابلیت اطمینان، در دسترس بودن، متوسط زمان تعمیر، تعداد خرابی‌ها و هزینه‌های تعمیر و نگهداری ¬باشد. با توجه به اینکه مشاوره کسب و کار به معنی بهره‌گیری از علم و تجربه متخصصان حوزه کسب و کار برای بهبود و یا توسعه عملکرد سازمان است میتوان اهداف نگهداری و تعمیرات را می‌توان به طور کلی به چهار دسته زیر تقسیم کرد:

• کاهش از دست دادن تولید: به عنوان هزینه غیر مستقیم به عنوان مثال کم کردن خرابی‌ها، تعمیر مجدد، خواب موجودی، قطعات یدکی، اضافه کاری و حوادث است.
• هزینه‌های مستقیم تعمیر و نگهداری: کاهش هزینه با افزودن عمر مفید دارایی‌ها
• افزایش حجم شامل موارد بهبود قابلیت اطمینان و در دسترس بودن؛ بهبود عملکرد کارخانه؛ پشتیبانی از فرصت‌های جدید بازار
• بهبود قیمت که با افزایش کیفیت محصول حاصل می‌شود.

به منظور نیل به اهداف نگهداری و تعمیرات، نیاز به ایجاد یک سیستم نگهداری و تعمیرات کارآمد و اصولی وجود دارد و در این رابطه، ذکر این نکته مهم است که اگر در یک واحد تولیدی سیستم نگهداری و تعمیرات اهداف فوق را تأمین نکند نشان از ناکارآمدی و غیر اصولی بودن سیستم نگهداری و تعمیرات دارد و در صورتی که این اهداف تأمین نشود، بخش نگهداری و تعمیرات صرفاً به یک واحد هزینه‌بر تبدیل خواهد شد که مورد مطلوب تولید نیست.