در این مقاله سعی می‌کنیم، مفهوم HSE را تعریف، اجزای اصلی آن را بررسی کنیم و اهمیت سیستم‌های مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست را مورد بحث قرار دهیم. همچنین تلاش می‌کنیم مروری بر بهروش‌های HSE داشته باشیم و بر مزایا و اهمیت اولویت دادن به HSE در محیط کار تأکید کنیم.
HSE مخفف چیست؟
HSE مخفف عبارت Health, Safety, Environment است که به فارسی به‌معنای سلامت، ایمنی و محیط زیست است.
این اصطلاح معمولاً به چارچوب‌ها و سیستم‌هایی اشاره دارد که با هدف حفظ سلامت کارکنان، ایمن‌سازی محیط کار، و حفاظت از محیط زیست در سازمان‌ها و پروژه‌ها به‌کار گرفته می‌شود—به‌ویژه در صنایع پرخطر مانند نفت، گاز، معدن، و ساخت‌وساز.
برای سازمان‌هایی که در سطح بین‌المللی فعالیت می‌کنند، اصطلاحات صرفاً یک برچسب نیستند، بلکه به‌منزلهٔ یک سیگنال عملیاتی‌اند. اختصاری که یک شرکت برای چارچوب انطباق سلامت و ایمنی خود به کار می‌برد، معمولاً نمایانگر الزامات قانونی، لایه‌های امنیتی، و عمق یکپارچگی کیفی آن است.
اختصارات کلیدی HSE و کاربرد آن‌ها در صنعت
اگرچه ممکن است اختصارات مربوط به HSE قابل جایگزینی به نظر برسند، هرکدام نشان‌دهندهٔ تمرکز عملیاتی خاص و چارچوب‌های انطباقی منطقه‌ای یا صنعتی متفاوتی هستند. درک تفاوت میان گونه‌های مختلف HSE می‌تواند دیدگاه ارزشمندی نسبت به میزان بلوغ سازمان، وضعیت آن در برابر ریسک، و میزان تعهد آن به سیستم‌های یکپارچهٔ مدیریت کیفیت و ایمنی ارائه دهد. در ادامه نگاهی دقیق‌تر خواهیم داشت:
| عنوان اختصاری | عنوان کامل به انگلیسی | زمینهٔ کاربرد |
| HSE | Health, Safety, Environment | استاندارد رایج در صنایع جهانی نفت، معدن، و تولیدات سنگین |
| EHS | Environment, Health, Safety | رایج در ایالات متحده، به‌ویژه در داروسازی و فناوری‌های پزشکی |
| SHE | Safety, Health, Environment | پرکاربرد در اروپا، تحت تأثیر الزامات قانونی HSE |
| HSSE | Health, Safety, Security, Environment | حوزه‌های دفاعی، صنعت هواپیمایی، و مناطق پرخطر |
| HSEQ | Health, Safety, Environment, and Quality | صنایع هوافضا، خودروسازی، علوم زیستی، و حوزه‌های وابسته به ISO |
HSE چیست؟ تعریف بهداشت، ایمنی و محیط زیست
معنی HSE
بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) رویکردی جامع است که شامل شیوه‌ها، خط‌مشی‌ها و رویه‌هایی است که با هدف حفاظت از سلامت کارکنان، پیمانکاران، بازدیدکنندگان و محیط پیرامونی در محل کار دنبال می‌شود. مدیریت HSE شامل مواردی چون شناسایی و کاهش خطرات، ترویج فرهنگ ایمنی و اطمینان از انطباق با مقررات و استانداردهای صنعت می‌شود.
مسائل HSE باید به عنوان بخشی از ارزیابی جامع خطرات در نظر گرفته شوند، مانند:
- مطالعات شناسایی خطر (HAZID)
- مطالعات خطر و قابلیت بهره‌برداری (HAZOP)
- سایر مطالعات ارزیابی ریسک
نتایج این مطالعات باید برای برنامه‌ریزی مدیریت ایمنی و بهداشت، طراحی تأسیسات و سیستم‌های کاری ایمن، و تهیه و ابلاغ دستورالعمل‌های کاری ایمن مورد استفاده قرار گیرند.
اجزای اصلی HSE
ایمنی، بهداشت و محیط زیست یا همان HSE از چندین عنصر مرتبط با یددیگر تشکیل شده است، از جمله:
۱. بهداشت:
بهداشت (Health) که در برخی منابع به آن «سلامت» نیز اطلاق می‌شود بر ارتقای سلامتی جسمی و روانی، پیشگیری از بیماری‌ها و امراض مرتبط با شغل و رسیدگی به خطرات موجود یا احتمالی در محل کار که ممکن است بر سلامت کارکنان تأثیر بگذارد، تمرکز دارد. این مولفه شامل اقداماتی مانند توجه به ارگونومی، برنامه‌های سلامتی و بهداشت، و نظارت بر سلامت شغلی می‌شود.
وظیفهٔ بخش بهداشت معمولاً با رفاه کارکنان در محیط زندگی و کاری آن‌ها سروکار دارد. این بخش به انجام فعالیت‌ها به گونه‌ای می‌پردازد که از آسیب به سلامت کارکنان و دیگران جلوگیری شود و در صورت امکان، سلامت آن‌ها ارتقاء یابد.
در سنعت نفت معمولاً تمرکز این بخش بر اثرات مواد شیمیایی میادین نفتی و محیط فیزیکی این میادین بر کارکنان است.
۲. ایمنی:
هدف از اقدامات ایمنی جلوگیری از حوادث، جراحات و تلفات در محل کار است. این مولفه شامل اجرای شیوه‌نامه‌های ایمنی، انجام ارزیابی ریسک، ارائه آموزش‌های مناسب و حفظ شرایط کار به صورت ایمن است. این حوزه مبتنی بر این اصل است که تمام آسیب‌ها باید قابل پیشگیری باشند و در میان همهٔ افراد درگیر در فعالیت‌ها، استانداردهای بالای آگاهی و انضباط ایمنی را ترویج می‌کند. هدف بخش ایمنی، کاهش این خطرات و پایش اثربخشی اقدامات کاهش‌دهندهٔ آن‌هاست.
۳. محیط‌زیست:
محیط زیست به حفاظت و صیانت از محیط طبیعی اطراف محل کار اشاره دارد. این مولفه شامل به حداقل رساندن اثرات زیست محیطی، مدیریت زباله‌ها، حفظ منابع طبیعی و رعایت مقررات زیست محیطی است.
به عنوان مثال در صنعت نفت وظیفهٔ زیست‌محیطی بر اثراتی تمرکز دارد که فعالیت‌های نفتی بر منابع طبیعی می‌گذارند. در این حوزه، هدف کاهش تدریجی انتشار گازها، پساب‌ها و تخلیهٔ مواد زائدی است که اثرات منفی بر محیط‌زیست دارند، با هدف نهایی حذف کامل آن‌ها.
این بخش تلاش می‌کند محصولاتی، خدماتی و توصیه‌هایی ارائه دهد که آسیبی به محیط‌زیست وارد نکنند یا اثرات نامناسبی نداشته باشند.
همچنین از محیط‌هایی که ممکن است در اثر توسعهٔ فعالیت‌های نفتی تحت تأثیر قرار گیرند، محافظت می‌کند و بهبود مستمر در بهره‌وری منابع طبیعی و انرژی را دنبال می‌کند.
تمامی فعالیت‌های نفتی مشمول دریافت اعلامیهٔ انطباق زیست‌محیطی از سوی مراجع ذی‌صلاح هستند که پس از مطالعات دقیق اثرات زیست‌محیطی صادر می‌شود. این مطالعات:
- مسائل زیست‌محیطی حساس را شناسایی می‌کنند
- اثرات احتمالی زیست‌محیطی را بیان می‌کنند
- فناوری و روش‌های لازم برای کاهش خطر آسیب را توصیف می‌کنند
اعلامیهٔ انطباق زیست‌محیطی بر اساس ارزیابی ترکیبی صادر می‌شود که مبنای نتیجه‌گیری دربارهٔ میزان پذیرش‌پذیری خطر زیست‌محیطی در زمینه‌هایی چون آلودگی شیمیایی، آلودگی صوتی، تأثیرات بصری، بو و سایر عوامل مخرب محیط‌زیست است.
اهداف و استراتژی HSE
اهداف غایی HSE جلوگیری از مرگ، آسیب و بیماری در محل کار با تبدیل شدن خود به بخشی از راه حل است.
اداره ایمنی، بهداشت و محیط زیست یا HSE بریتانیا در یک سند استراتژی بلند مدت جدید در ژوئن ۲۰۰۹ ده هدف از HSE را در حیطه‌های کلیدی زیر مشخص کرد:
۱. بررسی حوادث ناشی از کار و بیماری‌های ناخوشایند و انجام اقدامات اجرایی در صورت لزوم
۲. ترغیب رهبری سازمان به حمایت از اهمیتِ همراه با رویکرد عقل سلیم به سلامت و ایمنی در محل کار
۳. تمرکز بر اهداف اصلی بهداشت، سلامت و ایمنی برای کنترل عناصر خطر‌آفرین و یاری رساندن به مدیران برای درک تمایز بین مسائل ایمنی و بهداشت واقعی و انتقادهای بی‌اهمیت یا ناآگاهانه
۴. ترغیب به افزایش شایسته‌محوری و در نتیجه ارتقاء مدیریت معقول و متناسب ریسک
۵. تقویت و ارتقای مشارکت و مشاوره خواستن از کارگران در مسائل مربوط به بهداشت و ایمنی
۶. هدف قرار دادن مسائل کلیدی بهداشت و ایمنی و شناسایی و کار با ارگان‌هایی که بهترین موقعیت را برای کمک به کاهش آسیب/بیماری دارند
۷. تعیین اولویت برای شناسایی فعالیت‌هایی که باعث کاهش قابل توجه مرگ و میر و حوادث می‌شود
۸. کمک به تعداد فزاینده شرکت‌های بزرگ و متوسط در رعایت تعهدات بهداشتی و ایمنی با مدیریت انطباق و سفارشی‌سازی رویکردها و روش‌ها
۹. کاهش احتمال وقوع حوادث فاجعه بار با احتمال وقوع کم اما دارای تاثیر زیاد و حصول اطمینان از حفظ صنایع مهم استراتژیک
۱۰. در نظر گرفتن مسائل گسترده‌تری که بر بهداشت، سلامت و ایمنی تأثیر می‌گذارند تا عملکرد ایمنی و سلامت را بهبود بخشند
مزایای در اولویت قرار دادن HSE در محیط کار
درک اهمیت و اولویت‌بخشی به HSE در محل کار مزایای متعددی را به همراه دارد، از جمله:
۱. بهبود سلامتی کارکنان
تمرکز بر یک محیط کاری سالم و ایمن را ترویج می‌کند که منجر به بهبود سلامتی، روحیه و رضایت شغلی کارکنان می‌شود.
۲. کاهش حوادث و سوانح
با اولویت‌بخشی به بهداشت، ایمنی و محیط زیست، سازمان‌ها قادر خواهند بود سوانح، صدمات و حوادث در محل کار را به حداقل برسانند و محیط کار را ایمن‌تر و کارآ‌تر کنند.
۳. انطباق با مقررات
رعایت مقررات و استانداردها به سازمان‌ها کمک می‌کند تا از جرایم، مشکلات حقوقی و قانونی و آسیب‌رسی به شهرت خود جلوگیری کنند.
۴. بهبود کارآیی و بهره‌وری
محل کاری که ایمن و سالم باشد، زمان از کار افتادگی ناشی از صدمات یا مبتلا شدن به بیماری در نیروی کار را کاهش داده و در نتیجه بهره‌وری و کارایی را افزایش می‌دهد.
۵. افزایش اعتبار
اولویت دادن به HSE نشان‌دهنده تعهد به شیوه‌های کار مسئولانه و پایدار است و اعتبار و خوش‌نامی سازمان را در بین ذینفعان، مشتریان و جامعه مرتبط با کسب‌و‌کار و عموم مردم افزایش می‌دهد.
۶. صرفه‌جویی در هزینه‌ها
مدیریت موثر HSE می‌تواند هزینه‌های مرتبط با حوادث محل کار، حق بیمه‌ها و مطالبات مربوط به غرامت نیروی کار را کاهش دهد.
سیستم مدیریت HSE چیست؟
سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) چارچوبی جامع است که توسط سازمان‌ها برای پیشگیری، کاهش و حذف اختلالات و خسارات ناشی از حوادث محل کار، قرار گرفتن در معرض ریسک‌ها، مخاطرات و عارضه‌های محیط‌زیستی استفاده می‌شود. علاوه بر این، سیستم مدیریت HSE برای نظارت بر انطباق سازمان با قوانین و استانداردهای مربوطه امری کلیدی است.
۱۲ رکن سیستم مدیریت HSE
اجرای رویه‌های سیستم مدیریت HSE مستلزم برخورداری عناصر کلیدی برای اطمینان از اجرای موفقیت‌آمیز و انطباق با مقررات است. در ادامه به 12 مولفه از این عناصر کلیدی در سیستم مدیریت HSE اشاره می‌کنیم:
۱. کنترل و ابلاغ اسناد ایمنی
سازمان‌ها باید یک سیستم قابل اعتماد و کارآمد برای توزیع آخرین شیوه‌نامه‌ها، استانداردهای ایمنی و سایر اسناد کلیدی برای ذینفعان خود داشته باشند. دسترسی آسان به چنین اطلاعاتی باعث کاهش شکاف‌ها خلاء‌های ارتباطی و بهبود وضعیت انطباق با مقررات می‌شود.
برای مثال، دستورالعمل‌های اداره‌های ایمنی و بهداشت شغلی کشوری و نمایش دستورالعمل‌ها و توصیه‌های این‌گونه نهاد‌ها با هدف اطلاع‌رسانی به کارکنان، آن‌ها را از حقوق خود در حیطهٔ قوانین مربوط به ایمنی و بهداشت شغلی آشنا می‌کند. قرار دادن پوسترها و سایر مواد ارتباطی ایمنی در مکان‌هایی که همه بتوانند به راحتی آن‌ها را مشاهده کنند، مشوقی برای آگاهی بیشتر کارکنان از این امور و تبعیت از دستورالعمل‌ها در بین آن‌ها است. از سوی دیگر، استفاده از یک پلتفرم دیجیتالی برای ذخیره‌سازی و دسترسی به مستندات و راهنماهای مربوط به سیستم مدیریت HSE در هر سازمان نیز نکته مهمی در مدیریت کارآمد HSE است.
۲. مدیریت ریسک دستورالعمل‌های HSE
یک سیستم موفق مدیریت HSE بر تجزیه و تحلیل و مدیریت ریسک با هدف ترویج فرهنگ ایمنی به شیوه‌ای کنش‌گرا و دوراندیش تمرکز دارد، نه اینکه تنها به دنبال رسیدگی به مشکلات و حوادثی که در آن واحد به وجود می‌آیند، باشد.
این سیستم همچنین به عنوان چتری وسیع می‌تواند شناسایی خطرات، ارزیابی و کنترل آن‌ها را پوشش دهد. برای شناسایی موثر خطرات بالقوه مربوط به ایمنی، بهداشت و محیط زیست یا HSE در محل کار، دانستن این موضوع که اصولاً کارکنان در محیط کار در معرض چه نوع خطراتی هستند، به رهبران و مدیران HSE اجازه می‌دهد تا مراحل بعدی مانند مدیریت تغییر و بهبود مستمر را به درستی تعیین کنند.
۳. برنامه‌ریزی و مدیریت واکنش اضطراری
وجود رویه‌های استاندارد عملیاتی (SOP) در گزارش‌های اضطراری، عملیات‌های نجات، و وظایف پزشکی و درمانی به جلوگیری از ایجاد هراس‌های بیش از حد در زمان وقوع حوادث بی‌سابقه کمک می‌کند. هدف دستورالعمل‌ها و راهنماهای بالادستی در مورد آمادگی و واکنش اضطراری، کمک به کارفرمایان برای آموزش و آماده سازی کارکنان خود و اطمینان از مجهز شدن آن‌ها به دانش و تجهیزات لازم برای مقابله موثر با شرایط اضطراری است.
۴. سیستم مستندات
وقتی از پایداری یک سیستم مدیریت HSE کارآمد با ثبت درست سوابق در آن می‌شود، هیچ مولفه‌ای بهتر از یک فرایند مدیریت صحیح به این موضوع کمک نمی‌کند. کارآمد بودن سیستم مستندات درون یک سیستم HSE به نحوه مستندسازی و سازماندهی به هر برنامه، خط مشی‌ها و مجموعه‌ای از استانداردها مربوط می‌شود. هنگامی که سازمان نیاز به انجام بازرسی‌های داخلی و نظارت منظم دارد، عدم وجود جزئیات کافی در سوابق، کمبود جلسات آموزشی و خلاء در مقررات کلیدی، از جمله عواملی هستند که مدیران HSE باید به آن‌ها توجه کافی داشته باشند.
۵. نظارت بر دستورالعمل‌های HSE و سنجش آن‌ها
تعیین شاخص‌های کلیدی عملکرد به سازمان‌ها کمک می‌کند تا اثربخشی کنترل‌های ایمنی و نحوه اقدامات کارکنان برای ایمن نگه داشتن خود و دیگران را بررسی کنند و مورد سنجش قرار دهند. تعدادی از این شاخص‌های کلیدی عملکرد یا KPIها عبارتند از: نسبت زمان ازدست‌رفته به آسیب (Lost Time Injury Rate – LTIR)، نرخ کلی حادثه (Total Case Incident Rate – TCIR) و نرخ اصلاح تجربه (Experience Modification Rate – EMR).
در کنار این ایجاد چک لیست‌های استانداردی برای بازرسی ایمنی اثر بسیار مفیدی بر بهینه‌سازی فرایند و کیفیت بازرسی‌های HSE دارد و حاوی آگاهی‌بخشی‌های عمیق و داده‌های مرتبط برای سازمان‌ها در مورد نحوه عملکرد سیستم مدیریت HSE آن‌ها است. در بیشتر موارد، این نقطه همان جایی است که می‌توان مدیریت حادثه را نیز دخالت داد.
۶. تعیین تیم HSE
یک تیم اختصاصی متشکل از رهبران، مدیران و اعضای HSE کلید اجرای هدفمند و موثرتر سیستم مدیریت HSE در سازمان است. این گروه و اعضای آن باید بر پیشگیری از بروز حوادث و صدمات در محل کار متمرکز باشند و به درستی شاخص‌های کلیدی عملکردی (KPI) را برای دستیابی به محیط کاری امن‌تر و نحوهٔ حصول این هدف بکار گیرند.
۷. مدیریت انطباق
از آنجایی که عدم انطباق با قوانین و دستورالعمل‌ها می‌تواند عواقب مالی جدی، آسیب به اعتبار سازمانی و اختلالات عملیاتی را به همراه داشته باشد، نقش HSE در محیط کار شامل موضوعات مالی و حقوقی یک سازمان نیز می‌شود. با وجود این که انجام ارزیابی‌های داخل سازمانی اقدام درستی است اما برای بسیاری از سازمان‌ها استفاده از خدمات شخص ثالث برای تعیین سطح انطباق تصمیم بهتری خواهد بود.
۸. مسئولیت‌پذیری و تعهد رهبری
نقش‌ها و مسئولیت‌ها به همراه اهداف و مقاصد در سطح مدیریت و کارکنان باید به وضوح مشخص شوند تا همه بتوانند درک روشنی از نقش‌های فردی و مسئولیت پذیری خود داشته باشند. این کار را می‌توان با تدوین خط‌‌مشی‌هایی که در رویه‌های استاندارد عملیاتی (SOP) و توافق‌نامه‌های مکتوب مشخص شده‌اند به انجام رساند.
به همین ترتیب، کارفرمایان نیز این صلاحیت را دارند که وظایف کارکنان HSE را در شرح وظایف خود لحاظ کنند و در صورت لزوم اقدامات انضباطی را اجرا کنند.
۹. بررسی‌های منظم
جلسات منظمی را برای رسیدگی به خط مشی‌های فعلی HSE و بررسی آن‌ها برگزار کنید تا از خلال این جلسات فرصت‌هایی برای مدیریت و کارکنان برای همکاری در بهبود بیشتر سیستم کلی HSE خلق شود. مهمتر از همه چیز این است که اثربخشی برنامه ارتباط ایمنی خود را پررنگ کنید و ببینید آیا جنبه‌هایی وجود دارد که نیاز به توجه بیشتری داشته باشند یا نه. چنین مواردی همچنین می‌تواند به انجام تحلیل علل ریشه‌ای (RCA)، تحلیل خطرات شغلی (JHA) و موارد مشابه نیاز داشته باشد، بنابراین برای اجرای مؤثر، بهتر است به طور مرتب با افراد ذینفع در تماس باشید.
۱۰. آموزش و یادگیری
برنامه‌های آموزشی در داخل سیستم مدیریت HSE با هدف آگاه نگه داشتن تیم‌ها و کارکنان HS، و آماده و ماهر ساختن آن‌ها در موقعیت‌های اضطراری، حوادث و سایر خطرات HSE اجرا می‌شوند. برخی نمونه‌های برنامه‌های آموزشی شامل ایمنی آتش‌سوزی، کمک‌های اولیه و برنامه تخلیه اضطراری است.
۱۱. بهبود مستمر
حتی در صورت اجرای درست برنامه HSE ممکن است برخی از حوادث و مسائل همچنان وجود داشته باشند، بنابراین ادامه دادن به بررسی‌های خط‌مشی‌ها و برنامه‌ها در داخل سازمان نکته مهمی است. در انجام ممیزی و بازرسی‌های سیستم مدیریت HSE، زمینه‌ساز بررسی زمینه‌های بهبود و پیشنهاد اصلاحات لازم در خط‌مشی‌ها و فرایندهای موجود برای کاهش خطرات احتمالی و ایجاد بهبود‌هایی در جهت کاهش ریسک است.
۱۲. مدیریت محیط زیست و اقلیم
سازمان‌ها این مسئولیت را دارند که تأثیر منفی احتمالی خود بر محیط زیست را به حداقل برسانند. و با ابتکاراتی سهم مثبت خود را در حفظ اقلیم و محیط زیست را با استفاده از انرژی های تجدیدپذیر، کاهش انتشار کربن و جلوگیری از آلودگی ناشی از عملیات کسب‌و‌کار افزایش دهند. یک سیستم مدیریت HSE موفق باید شامل سیاست‌های روشنی برای هدایت کارکنان، پرسنل ایمنی و سایر ذینفعان باشد.
استانداردهای بین‌المللی HSE
سازمان بین المللی استاندارد (ISO) برای هدایت بهتر سازمان‌ها در حصول اطمینان از انطباق مقرراتی چارچوب سیستم مدیریت HSE خود، دو استاندارد اصلی تهیه کرده است. که در ادامه نگاهی گذرا به این دو استاندارد خواهیم داشت.
۱. ایزو ۴۵۰۰۱ (ISO 45001)
ایزو ۴۵۰۰۱ (ویرایش سال ۲۰۱۸) که به عنوان استاندارد جهانی برای سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی (OHS) شناخته می‌شود، جایگزین استاندارد بریتانیایی OHSAS 18001 شده است. هدف این استاندارد محافظت از کارکنان و مراجعان در برابر حوادث، بیماری‌ها و صدمات ناشی از کار است.
۲. ایزو ۱۴۰۰۰ (ISO 14000)
ایزو ۱۴۰۰۰ (ویرایش سال ۲۰۱۵) استاندارد بین المللی، مسئولیت سیستم مدیریت محیط زیستی (EMS) سازمان‌ها است. ایزو ۱۴۰۰۱ یک استاندارد جهانی برای سیستم مدیریت محیطی ( EMS ) است. الزامات مورد نظر این استاندارد اقتضا می‌کند که سازمان‌هایی که زیر پوشش این استاندارد می‌روند سیاست گذاری محیطی، تعیین زیان‌های وارده بر طبیعت یا نقاطی که زیان به آن‌ها ممکن است وارد آید، طراحی و اجرای پروژه‌های محیطی برای بهبود و حفظ حیات کره زمین، تعیین وسائل و امکانات برای رسیدن به این اهداف را انجام داده و به صورت مستمر به بهبود محیط بکوشند. این استاندارد دستورالعمل‌های خاصی را برای کمک به سازمان‌ها بیان می‌کند تا چگونه بتوانند اثرات منفی محیط زیستی را کاهش دهند و مسئولانه به شرایط محیط زیستی در حال تغییر واکنش نشان دهند و در عین حال تعادل عملیات با کیفیت را حفظ کنند.
واحد HSE + نمونه چارت
ساختار واحد HSE و جایگاه‌های شغلی در یک بخش HSE می‌تواند در سازمان‌ها بسته به صنعت، جغرافیا و نوع کسب‌و‌کار متفاوت باشد. در بسیاری از موارد، عناوین شغلی به هم نزدیک هستند یا دارای تفاوت‌های جزئی در شرح وظایف هستند. با این حال، یک سلسله‌مراتب رایج واحد HSE می‌تواند به شکل زیر باشد:
۱. مدیر ارشد ایمنی (Safety Director):
نظارت بر کل عملکرد ایمنی در سازمان، تعیین اهداف راهبردی، و تضمین اجرای سیستم‌های مدیریت ایمنی مؤثر.
۲. مدیر ایمنی (Safety Manager):
مدیریت عملیات روزانهٔ ایمنی، سرپرستی تیم HSE، و اجرای برنامه‌ها و ابتکارات ایمنی.
۳. هماهنگ‌کننده ایمنی (Safety Coordinator):
تسهیل فعالیت‌های ایمنی، ابلاغ سیاست‌ها، و پشتیبانی از انطباق با مقررات ایمنی.
۴. مهندس ایمنی (Safety Engineer):
استفاده از اصول مهندسی برای ارتقاء استانداردهای ایمنی، انجام ارزیابی‌های ریسک، و طراحی دستورالعمل‌های ایمنی.
۵. افسر ایمنی (Safety Officer):
اجرای سیاست‌های ایمنی، انجام بازرسی‌های محیط کار، و بررسی حوادث برای حفظ محیط کاری ایمن.
۶. کارشناس اجرایی ایمنی (Safety Executive):
تمرکز بر اجرای برنامه‌های ایمنی، پایش انطباق با مقررات، و سازماندهی جلسات آموزشی ایمنی.
در ادامه نمونه‌هایی از چارت بخش‌های HSE در سازمان‌های ایرانی و خارجی را می‌توانید ببنید.
وظایف کارشناس HSE چیست؟
مهندسان بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE) نقش حیاتی در تضمین سلامت افراد و حفاظت از محیط‌زیست در صنایع مختلف ایفا می‌کنند. در ادامه، ۵۱ وظیفهٔ رایج این مهندسان ذکر شده است:
- تدوین و اجرای سیاست‌های HSE: طراحی و اجرای سیاست‌های بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست برای سازمان.
- ارزیابی ریسک: شناسایی و ارزیابی خطرات و ریسک‌های بالقوه در محیط کار.
- تحلیل خطر شغلی (JHA): انجام تحلیل برای شناسایی و کاهش خطرات مرتبط با وظایف خاص.
- آمادگی در شرایط اضطراری: تدوین و اجرای برنامه‌ها و رویه‌های واکنش اضطراری.
- تحقیقات حادثه: بررسی حوادث به‌منظور یافتن علل اصلی و جلوگیری از تکرار آن‌ها.
- ممیزی ایمنی: انجام ممیزی‌های منظم برای سنجش انطباق با استانداردهای
- رعایت مقررات: تضمین انطباق با قوانین و مقررات محلی، ایالتی و ملی مرتبط با
- آموزش ایمنی: برگزاری آموزش‌های HSE برای کارکنان و پیمانکاران.
- جلسات ایمنی (Toolbox Talk): برگزاری جلسات منظم برای بحث درباره موضوعات ایمنی با کارگران.
- تجهیزات حفاظت فردی (PPE): نظارت بر انتخاب و استفادهٔ صحیح از تجهیزات حفاظتی.
- پیشگیری از سقوط: اجرای تمهیدات لازم برای جلوگیری از سقوط از ارتفاع.
- ارتباط دربارهٔ مواد خطرناک: مدیریت و اطلاع‌رسانی دربارهٔ مواد و مواد شیمیایی خطرناک.
- کنترل صدا: پیاده‌سازی روش‌هایی برای کنترل و کاهش نویز در محیط کار.
- حفاظت تنفسی: نظارت بر برنامه‌های حفاظت تنفسی.
- ورود به فضاهای بسته: تدوین رویه‌های ایمن برای ورود به فضاهای محدود.
- ایمنی در برابر آتش: اجرای اقدامات ایمنی از جمله مانورهای آتش‌سوزی و تأمین تجهیزات لازم.
- کمک‌های اولیه: تأمین امکانات کمک‌های اولیه و آموزش پرسنل.
- مدیریت استرس گرمایی: اجرای روش‌هایی برای پیشگیری از بیماری‌های ناشی از گرما.
- بازرسی‌های HSE: انجام بازرسی‌های منظم برای شناسایی و رفع خطرات بالقوه.
- مدیریت پسماند: تدوین رویه‌های مناسب برای دفع اصولی پسماندها.
- ارگونومی: رسیدگی به مسائل ارگونومیکی برای پیشگیری از اختلالات اسکلتی-عضلانی.
- پایش تماس با مواد شیمیایی: نظارت و کنترل تماس کارکنان با مواد خطرناک.
- قفل‌گذاری/برچسب‌گذاری (LOTO): پیاده‌سازی روش‌های ایمن برای کنترل انرژی خطرناک هنگام تعمیرات.
- محافظت ماشین‌آلات: اطمینان از وجود حفاظ مناسب در ماشین‌آلات برای جلوگیری از حوادث.
- برگه‌های اطلاعات ایمنی (SDS): نگهداری و در دسترس بودن برگه‌های اطلاعات مواد شیمیایی.
- ارزیابی اثرات زیست‌محیطی: بررسی اثرات زیست‌محیطی فعالیت‌های عملیاتی.
- صرفه‌جویی در انرژی: ترویج روش‌های بهره‌وری انرژی برای کاهش اثرات محیط‌زیستی.
- دفع پسماند خطرناک: مدیریت دفع اصولی پسماندهای خطرناک.
- پایش کیفیت هوا: نظارت بر کیفیت هوا برای تضمین محیط کاری ایمن.
- ایمنی در برابر پرتو: اجرای اقدامات حفاظتی در برابر پرتوها (در صورت وجود).
- ایمنی پیمانکاران: نظارت بر رعایت الزامات HSE توسط پیمانکاران.
- برنامه‌های ایمنی رفتاری: اجرای برنامه‌هایی برای تشویق رفتارهای ایمن.
- مدیریت بحران: تدوین برنامه‌های مدیریت بحران برای حوادث شدید.
- ترویج فرهنگ ایمنی: ایجاد و تقویت فرهنگ ایمنی مثبت در سازمان.
- تحلیل داده‌های ایمنی: تحلیل داده‌های ایمنی برای شناسایی روندها و بهبودها.
- کمیته‌های ایمنی: تشکیل کمیته‌های ایمنی برای مشارکت کارکنان در تصمیم‌گیری‌ها.
- برنامه‌های سلامت و رفاه: اجرای برنامه‌هایی برای ارتقاء سلامت و رفاه کارکنان.
- ایمنی ترافیکی: بررسی و حل مشکلات ایمنی مربوط به تردد خودروها و عابران.
- ایمنی برق: اتخاذ تدابیر لازم برای جلوگیری از حوادث الکتریکی.
- ارزیابی آموزش‌ها: بررسی اثربخشی دوره‌های آموزشی
- برنامه‌های تشویقی ایمنی: طراحی برنامه‌هایی برای تشویق رفتارهای ایمن.
- مدیریت ایمنی فرایند (PSM): اقدامات پیشگیرانه برای کاهش خطرات فرایندی.
- گزارش‌دهی اثرات زیست‌محیطی: تهیه و ارسال گزارش‌های زیست‌محیطی.
- طرح‌های پایداری: پیاده‌سازی طرح‌هایی برای پایداری محیط‌زیستی.
- علائم ایمنی: اطمینان از نصب صحیح تابلوها و برچسب‌های ایمنی.
- برنامه‌ریزی تاب‌آوری: تدوین برنامه‌هایی برای افزایش تاب‌آوری سازمان در شرایط اضطراری.
- ثبت سوابق: نگهداری دقیق سوابق مرتبط با فعالیت‌های
- ارتباطات ایمنی: ترویج ارتباط مؤثر دربارهٔ مسائل ایمنی.
- کنترل خطرات زیستی: اجرای اقدامات کنترلی برای خطرات بیولوژیکی.
- مهندسی عوامل انسانی: در نظر گرفتن عوامل انسانی در طراحی سیستم‌های کاری.
- بهبود مستمر: ارزیابی مداوم و بهبود اثربخشی برنامه‌های
8 پاسخ
-
-
-
-
-
-
-
-
دیدگاهتان را بنویسیدبسیار عالی و مفید بود
مفید بود و کامل
باسلام باتوجه به اینکه در سال‌های قبل اموزش hse را دردانشکده حفاظت وبهداشت بصورت کاربردی گذرانده‌ام. اکنون محیط زیست وایمنی صنعتی را مایلم به روز نگهدارم. آیا ازطريق اموزش مجازی امکان دارد؟
سلام بسیار جامع و روان بود تشکر از شما
با سلام بسیار جامع و روان بود با تشکر از شما
درود بر شما. باعث خشوحالی است که مفید بوده 🙂
خیلی عالی بود، اگر میشه به صورت فایل هم قرار بدید.
بهترین مطلب بود که در نتارج بود
خیلی سپاس از کارتون